na druk jeszcze za wcześnie…

Było jeszcze wcześnie i dlatego poszli do „Acuario Nacional de Cuba”, gdzie chodzili wielokrotnie, ale dobrze tam było przeczekać godziny letniego skwaru. Ewa po raz pierwszy odmówiła pójścia z Andrzejem tłumacząc to tym, że w kubańskim Wesołym Miasteczku już była dwa lata temu i boi się tych wszystkich drewnianych urządzeń sprawiających wrażenie, że się zaraz rozlecą.
Byli więc tylko w czwórkę, Andrzej czuł się onieśmielony w towarzystwie trzech tak pięknych dziewczyn pozbawiony wsparcia Ewy. Musiał więc sobie radzić sam i wymyślać dowcipne riposty na niejednokrotne złośliwości Zieleńcówien, co przełykał, byle być blisko nich. Wszystko wokół był tak wspaniałe, że łagodziło obyczaje i wkrótce stanowili w czwórkę bardzo zgraną paczkę.
Akwarium miało kolorystyczną tonację kubańskich basenów, w których głównie nurkowali w maskach a teraz, chodząc po białych betonowych ścieżkach korytarzy także otaczała ich woda zza szklanymi ścianami z przepływającymi monstrualnymi rybami i Andrzej odczuwał niepowtarzalne, euforyczne poczucie jedności z przyrodą, ukochanym basenem i Zieleńcównymi.
Narodowe Akwarium było chlubą rewolucyjnej Kuby, jako jeden z nielicznych obiektów na Miramarze faktycznie powstały po Rewolucji o ambitnych, naukowych celach, a nie tylko rozrywkowych, które budowali Amerykanie. Stało nad morzem już sześć lat i jeszcze nie uległo korozji od soli morskiej. Początkowych 13 zbiorników rybackich wzbogacono o reprezentacyjny staw powstały zaraz przy wejściu z pływającym ogromny żółwiem morskim. Ale główną atrakcją obok fok i uszatek był ogromny lew morski, na który wszyscy wołali „Silvia” i przy którym gromadziło się najwięcej dzieci. Dzieci ze szkolnych wycieczek zbierały się przy każdym pokazie biegając w dwupiętrowym dużym budynku po schodach i moście skąd najlepiej było można zobaczyć występy skaczących delfinów w stawach, do których wdzierało się morze.
Liczne terraria w grotach pośród namorzynów z niezidentyfikowaną przez nich tropikalną florą i fauną Morza Karaibskiego stanowiło zaledwie dodatek do szklanych ścian, gdzie pływały rekiny wśród muren, pławikoników i barwnych ryb. Na wysepkach zieleni, obok sztucznych wodospadów, pod palmami i krotonami, wokół mostków i murków, wylegiwały się koty i przechadzały pelikany.
Przeszli do wielkiej, jasnej kafeterii, gdzie kupili sandwicze i coca-colę. Mimo że byli wszystkim zachwyceni, to i tak był to tylko zrealizowany ułamek rewolucyjnego projektu architektonicznego z roku 1959. Akwarium Narodowe zwane „Sibarimar” w Rincón de Sibarimar w Guanabo na wschód od Hawany zaprojektowane zostało przez kubańskiego architekta w panującej właśnie awangardowej manierze zakrzywionych i okrągłych kształtów charakterystycznych dla nowoczesnej kubańskiej architektury rewolucyjnej. Miało stać tu osiem cylindrów ze szkła i betonu o średnicy około 20 metrów i sześć głębokości, wypełnionych wodą. Oprócz tego zaprojektowano tereny dla dzieci, ośrodki edukacyjne, laboratoria, łodzie ze szklaną podłogą do obserwacji raf koralowych pobliskiego wybrzeża morskiego. Niestety, lata mijały, pojawiały się coraz to nowe priorytety w Ministerstwie Budownictwa i na tym co zdążono zbudować, poprzestano.
Zbliżało się południe i godzina otwarcia Wesołego Miasteczka. Z żalem opuścili niebieskie ściany Akwarium i wyszli na aleję Trzecią. Skwar ulicy z kontraście do umiarkowanej temperatury „Akwarium” był jeszcze bardziej odczuwalny, a mieli przejść piechotą trzy kwadransy na zachód do plaży Concha, skąd było już widać koło młyńskie i „Montañę Rusa”.
Zeszli na Aleję Trzecią do Piątej. Andrzej żartował i rozbawiał towarzystwo, z wyjątkiem milczącej Basi. Ewa zadziorna, Kasia jak ulepek, a w połączeniu z przepiękną trasą, którą podążali skręciwszy na reprezentacyjną Aleję Piątą, wszystko zdawało się harmonijne, młode i radosne.
Przy calle 60 minęli „Santuario Nacional de San Antonio de Padua”, kościół wybudowany tuż przed Rewolucją przez franciszkanów w modernistycznym stylu. Quinta Avenida nawet nie pielęgnowana zachowała pierwotne założenia architektów zieleni miejskiej. W środkowym pasie zieleni między czterema jezdniami miały być sadzone kwiaty sezonowe zapewniające najpiękniejszej hawańskiej alei barwność, ale i tak było pięknie, między marmurowymi ławkami kwitły żywopłoty, a brzuchate palmy wprowadzały klimat dostojeństwa. Po obu stronach jezdni stały ogrodzone siedziby ambasad w pałacykach o różnorodnych stylach, orientalnych, historycznych i nowoczesnych, przezierały zza zieleni bogate balkony i tarasy. Przy calle 80 minęli „Iglesia de Jesús de Miramar” wzniesiony też zaraz przed Rewolucją w stylu neoromańsko-bizantyjskim z betonu.
Piąta łączyła się z wybrzeżem przecinającymi je przecznicami i niejednokrotnie widać było na ich końcu morze. Szli w kierunku Mariel, aż przed pierwszym rondem przy calle 110 skręcili z powrotem na Aleję Trzecią. Do następnego ronda przestrzeń zajmował park rozrywki „Coney Island” i namiot „Trompoloco” Narodowego Cyrku Kuby.
Całe zachodnie wybrzeże od Vedado po Mariel, Jaimanitas i Santa Fe było przed Rewolucją zagospodarowane przez różne kluby uniwersyteckie, wojskowe, sportowe wyposażone w sprzęt do treningów, hale sportowe, restauracje, kawiarnie, place zabaw, sale taneczne, plaże, baseny, łazienki, prysznice, szafki do przechowywania rzeczy, toalety. Teraz po nacjonalizacji wszystkim klubom zmieniono nazwy. Kluby sąsiadowały ze sobą, wzdłuż nabrzeża w kolejności w kierunku centrum Hawany były to: „Nautico”, „Casino Espaniol”, „Circulo Militar y Naval”, „Havana Yacht Club”. Andrzej jeszcze dwa lata temu wdział na wywieszkach napisy z pierwotnymi nazwami, teraz przepiękny Club „Nautico” nazywał się „Circulo Social Obrero Felix Elmuza”. Miał jak w „Tropicanie” betonowe sufitowe łuki, granitowe posadzki, pod ścianami stały czerwone fotele obok szafek z surowego drewna. „Havana Biltmore Yacht i Country Club” z przystanią i przycumowanymi jachtami nazywały się „Círculo Social” „Obrero Julio Antonio Mella Antiguo”. „Miramar Yath Club” nazwano „Circulo Social Obrero Patricio Lubumba Antiguo”. Hijas de Galicia – „Córy Galicji”- płaciły przed Rewolucją trzy peso miesięcznie za pełne uczestnictwo w życiu klubu przy plaży. Nazwano je teraz „Circulo Socual Obrero Jose Luis Tassende Antiguo”. Klub rekreacyjny sił zbrojnych Kuby „Circulo Militar y Naval” przemianowano na „Circulo Social Obrero Gerardo Abreu Fontán”.
Kiedy był tu Andrzej w 1964 roku wszystkie kluby otwarto dla każdego bez względu na kolor skóry i majętność w euforii rewolucyjnej. Teraz rozpoczął się nowy etap ich stopniowego zamykania. Wprowadzono legitymacje związkowe, by potem kluby, ekskluzywne obiekty i plaże udostępnić tylko nomenklaturze partyjnej i zasłużonym działaczom reżimowym.
Ale nie dotyczyło to obcokrajowców. Już wtedy zresztą w „Nautico” Andrzej słyszał głównie język rosyjski.
Teraz weszli na zupełnie opustoszałą plażę „La Concha” nazywającą się „Circulo Social Obrero Braulio Coroneaux”. Nie mieli pojęcia, kim był Braulio Coroneaux, pewnie jakimś rewolucjonistą, zupełnie ich to nie interesowało. Po piasku przesuwały się muszle i można było się bardzo naciąć chcąc je podnieść, gdyż były zamieszkane przez kraby pustelniki zwane na Kubie „macao”. „Macao” miał monstrualne szczypce na jednym odnóżu, a na drugi maleńki, ale i tak nikt nie ryzykował, biorąc muszlę do ręki, by wkładać tam palec. Niemniej Zieleńcówne nie bały się ich, hodowały w Warszawie patyczaki i były przyzwyczajone do udomowionych insektów, gadów i płazów. Często „macao” przynoszono pomyłkowo do domu zbierając z plaży muszle z ukrytym krabem tak głęboko, że dopiero po jakimś czasie wyłaził i przekonywał się, że jest w niewoli. Macao nie dawał się udomowić mimo czynionych prób, jadł chętnie banany jak nikt nie wdział, gdyż nie znosił pieszczot i podlizywania się. Tęsknił za wolnością i morzem i przyniesiony zwracał się ku niemu idąc bokiem taszcząc muszlę, którą musiał wymieniać na większą w miarę jak rósł.
Wesołe Miasteczko otwierano o 12, resztę czasu wypełnili organizując wyścigi krabów.
Wesołe Miasteczko było zbudowane na wzór nowojorskiego. „Coney Island Havana” było przed Rewolucją sławne na całą Amerykę Łacińską. “El Coney Island Cubano” zbudowano w latach pięćdziesiątych. W czasie prohibicji w USA toczyło się tu mroczne życie nocne, po drugiej stronie Alei Piątej powstawały slumsy, baraki, małe kluby nocne, pito rum i rozbrzmiewały rytmy sonu i bolera. Uczestniczyły w nocnych zabawach wszystkie klasy społeczne. Kubańska „Coney” była własnością Amerykanina, którego stracono w 1961 za kontrrewolucyjne działania w parku. Park rozrywki i Cyrk „Trompoloco” zajmowały całą powierzchnię wyspy „Coney Island” od plaży La Concha do ulicy 112.
„Rumba Palace”, Restauracja „Himalaya” można było wypić mojito. Dla najmłodszych dzieci: samochody elektryczne, chińskie łodzie, domy luster, wszystkie rozrywki w egzotycznym wydaniu serwował “Coney” do godziny 20.
Na Kubie dzieci za rodzicami, którzy swoje dzieciństwo przed Rewolucją spędzili w Coney Island nazywali Wesołe Miasteczko „Caballitos” od drewnianych koni karuzeli, na które sadzano najmniejsze dzieci, domagające się potem ciągle pójścia do parku rozrywki. Na karuzeli były konie i samochody pomalowane na jaskrawe kolory. Chłopcy jeździli na koniach, a dziewczynki na samochodach. Wszystko – „Montaña rusa”, „Estrella”, „maquinita”, „carrusel”, „avioncito”, „pony car” – kosztowało pięćdziesiąt centavos, tyle co butelka coca-coli.
Andrzej chciał koniecznie powtórzyć swoje jazdy na „Montañii rusa”, ale w końcu wszyscy razem zakupili bilety na koło młyńskie zwane tutaj Kołem „Ferris” od nazwiska 33-letniego inżyniera z Pittsburgha George’a Washingtona Gale Ferris Juniora, który gigantyczne koło obrotowe przy końcu XIX wieku wymyślił. Zresztą firma w Filadelfii „Philadelphia Toboggan Company” wykonała wszystkie drewniane urządzenia obrotowe w hawańskim parku rozrywki, jedynie szata graficzna różniła się swoją kubańską specyfiką od amerykańskiej większym umiarem jarmarcznego kiczu.
Dorośli nazywali to miejsce w skrócie „Cony” i było masowo uczęszczane właśnie przez dorosłych, gdyż można tu było kupić kawę bez stania w długiej kolejce, kolejek było więcej i więcej punktów sprzedaży, od piwa po watę barwioną cukrową i kolorowe, latynoskie słodycze. Poza tym mężczyźni bawili się świetnie, były tu strzelnice i budy, gdzie rzucano baseballem w metalowy cel, który uwalniał zatrzask i wycięta z metalu sylwetka dziewczyny siedzącej na poprzeczce wpadła do stawu pełnego wody.
Muzyka rozlegała się na każdym kroku, słychać ją było, jak dochodzili.
Koło młyńskie z drewna już budziło strach w trakcie wypełniania go ludźmi, kiedy wagoniki wspinały się ku niebu i miarowo zatrzymywały się, by po kilkudziesięciu przestojach nagle zatoczyć kilka pełnych obrotów. Drewniany kij zamknięcia, który miał ich zabezpieczyć przed wypadnięciem zahaczony był jedynie chwiejącym się gwoździem i cały czas sprawiał wrażenie, że wypadnie.
Kiedy wznieśli się na sam szczyt i zobaczyli morze i pawilon stojący w wodzie naprzeciwko koła młyńskiego strach trochę w zachwycie przycichł, by pojawić się znowu dławiący i nieznośny. Koło wciąż skrzypiało na niebie, rozlegał się jednostajny pisk dzieci i wzmagał jeszcze paniczne stany oczekiwania na rychłą śmierć. Kolejny obrót i podniesienie do góry w trakcie wysiadania dolnych partii pasażerów powodował, że tam na górze w niebiosach, z których niechybnie spadną, trzeba poczekać, aż na dole ktoś oszalały ze strachu zostanie wywleczony z wagonika. Tkwili więc tak patrząc w przestrzeń, która w miarę wpatrywania się była coraz bardziej czytelna.
Plaże klubów Marianao, sztucznie usypane – gdyż Hawana ma koralowy, nieprzychylny brzeg – wyglądały oszałamiająco. Właśnie z „Casino Español” zamienionego na szkołę sportową wysypała się młodzież z płetwami i maskami do nurkowania. „La Concha” bielą piasku współgrała z błękitem morza. Przepiękny, harmonijny dach w kształcie muszli „El Nautico” mienił się w słońcu swoim granatowym kolorem. W „Havana Yatch Club” na marinie jeziora kołysały się jachty, kilka wypłynęło. Dalej w dół „Club Cubaneleco” na palach z wielkim tarasem, jeszcze dalej hotel „Copacabana” – były pełne biesiadników.
Na dole tuż obok bar. Po lewej restauracja. Stoisko waty cukrowej. Dużo ludzi.
Nie dając po sobie poznać, dziewczyny i Andrzej skorzystali z innych, mniej niebezpiecznych uciech, oddalając jak tylko się dawało widmo nieuchronnej przejażdżki „Montaña Rusa”.
Andrzej lubił być wewnątrz pętli Möbiusa. Takich atrakcji, jak „Montaña Rusa” Wesołe miasteczko w Chorzowie nie oferowało, mimo, że było podobno największe i najlepsze w Polsce. Jadąc kolejką górską dwa lata temu wiedział, że wszelka rozchwiana konstrukcja kolejki jest celowa, mająca na celu jeszcze wzmóc uczucie strachu. Chodzi przecież nie o przejażdżkę, ale o przerażenie i o uwolnienie się od koszmaru życia.
Hawański Roller Coaster zaprojektował ten sam utalentowany amerykański konstruktor co w Nowym Jorku. Philadelphia Toboggan Coasters wykonała 2 pociągi po trzy wagoniki na pociąg i wielką drewnianą konstrukcję toru. Jadący zasiadali twarzą do jazdy w 2 rzędach po trzy osoby, w pociągu było 18 pasażerów. Pomagał im wsiąść czarnoskóry, rosły mężczyzna z twarzą bez wyrazu. Wielką dźwignią uwolnił wagoniki zaaretowane w drewnianych szynach.
Drewno konstrukcji i wagoników poprzez skrzypienie i trzeszczenie na zakrętach wzmagało strach. Pociąg wciągnięto na najwyższy szczyt pierwszego wzniesienia łańcuchami i linami, by mógł zjechać i nabrać prędkości, potem wznosić się i opadać.
Lecz po chwili, kiedy nagle spadali w bezdenną otchłań już niczego nie analizowali i niczego nie oglądali, czekając kiedy się to skończy.
Ale dopiero się zaczynało. Wagoniki zaczynały się kolebać sprawiając wrażenie, że zaraz wypadną i że pojechali pechowo popsutym, topornym, drewnianym, trzęsącym się sprzętem. Wszyscy jadący wyglądali upiornie z wytrzeszczonymi oczami, rozwichrzonymi włosami i otwartymi w przerażającym krzyku ustami.
Kiedy kolejka wspinała się mocą bezwładu i pędziła siłą grawitacji uzyskując prędkość tylko dzięki tym wzniesieniom, wszyscy liczyli, że to ostatnie wzgórze, nim wszystko za chwilę runie. Ale nie, gwałtowne zakręty, wysokie wzniesienia, strome spadki rytmicznie powtarzały się w nieskończoność.
Zamknięty obwód trasy sprawił, że odebrał ich ten sam milczący, z kamienną twarzą Murzyn.
Wałęsali się do zmroku po wszystkich zakamarkach „Coney Island”, kupowali soki w papierowych rożkach, których nie można było postawić, przypatrywali się uroczystościom dziecięcym, dla których przyniesiono tu ogromne, prostokątne torty z różowym i żółtym kremem udekorowane różyczkami z masła.
Przestrzeń tropikalna pulsowała, żarówki pulsowały, wyodrębniając kształty karuzel, młyńskiego koła i Montanii Ruso, oraz podświetlając wszystkie gastronomiczne punkty.
Kiedy wyszli z Wesołego miasteczka na Piątą Avenidę, noc robiła się coraz czarniejsza. Za nimi dochodziły coraz słabsze odgłosy karuzeli, przed nimi wyrastał las czarnych pni palm oświetlanych miarowo reflektorami samochodów.
Nazajutrz Andrzej jak zwykle przyszedł rano z Ewą do Zieleńcówien i w holu rozegrała się jakaś niezrozumiała kłótnia między siostrami, w której największe pretensje zgłaszała Ewa. Sprawa została wkrótce załagodzona, zanikła równie gwałtownie, jak wybuchła, jednak Ewa nie wiedziała co się wydarzyło w Wesołym Miasteczku, a Andrzej nigdy jej nie powiedział.
Wkrótce Zieleńcówne zniknęły i Rudek wyjaśnił Andrzejowi i Ewie, że musiały natychmiast wracać do Warszawy w nagłym, niecierpiącym zwłoki wypadku, ale koniecznie mają je odwiedzić na Karowej w Warszawie, gdy będą wracali z Kuby.

Danka jeździła całą podstawówkę na kolonie letnie i opowiadała Ewie, że najgorsi na kolonii byli warszawiacy. Zadzierali nosa, puszyli się, gardzili zarówno Zagłębiem i jak i Górnym Śląskiem, czego o zgrozo według Danki dumnej z Sosnowca nie rozróżniali i Ewa była pełna obaw co do Zieleńcówien. Od kiedy przejechały, Andrzej nigdzie nie chciał chodzić bez Ewy i to tylko do nich, a ona, mająca już swój samotny świat zorganizowany, obchodzący się bez Andrzeja frymarczącego swoim towarzystwem, jeździła tam, jeździła z nim po nie, by w piątkę mogli każdego dnia wakacji wyruszać na podbój Hawany.
Jak Ewa zdążyła się zorientować, Andrzej najwyraźniej startował do środkowej Kasi, najpiękniejszej z tych trzech bogiń, gdyż inaczej o nich Ewa nie myślała: boginie. Ewa, która wyrzeźbiła w pierwszej klasie liceum plastycznego cały panteon bogów greckich w szkolnej kredzie znała doskonale anatomię takich nieludzkich postaci i od razu oszacowała szlachetną materię z jakiej zrobione były Zieleńcówne. Kasia była starsza tylko o rok od Ewy, była wyższa, ciemnowłosa o dużych już piersiach co łatwo było zobaczyć na basenie hotelu Riviera, kiedy po raz pierwszy tam w piątkę z Miramaru pojechali. Wszystkie trzy miały modne bikini, staniki „bardotki”, o których z Danką mogły w klasie tylko pomarzyć, nawet jak się dostało cudem czarny stanik z numerem zero lub jedynką, to nawet to nigdy nie było to. Po prostu, Zieleńcówne miały profesjonalne, dwuczęściowe stroje kąpielowe kupione w sklepie dewizowym PKO albo w komisie, były bardzo rozwiniętymi jak na swój wiek dziewczynami, a stroje kąpielowe perfekcyjnie to uwydatniały.
Najmłodsza Basia, o rok młodsza od Ewy, była od niej niższa, miała blond włosy i jak Kasia, do ramion, miała też duże piersi podczas gdy Ewa była w dalszym ciągu płaska jak decha. Trzem Zieleńcównom szefowała najwidoczniej najstarsza, kruczowłosa Ewa, o rok młodsza od Andrzeja, która decydowała zawsze, gdzie pójdą.
Siostry miały nakazane przez matkę chodzenie na lekcje studium językowego imienia Johna Reda mieszczącego się w pasażu przy ulicy Dwudziestej Trzeciej w Vedado. Ewa dziwiła się, że wolą wagary, a nie tak wspaniałe możliwości nauki języków. W szkole angielskiego uczyła Ewę stuletnia Tekla Potocka zwana Hrabiną i nikt z uczniów tłumaczących sobie w domu z wielkim trudem teksty angielskich piosenek nie mógł dociec, czy Hrabina zna ten język. A tu taka okazja! Ojciec Ewy chodził na kursy językowe do tej szkoły, miał z poszczególnych kursów świadectwa, opowiadał, że uczą od razu płynności wypowiedzi bez użycia słów innego języka, oprócz nauczanego. Niestety, rodzice Ewy nie wpadli na taki pomysł z językami jak rodzice Zieleńcówien.
Jak Ewa z Andrzejem wchodzili do mieszkania Zieleńcówien, one były jeszcze w proszku i zawsze musieli czekać w dużym holu na kanapach, aż poszukają ze stert walających się wszędzie części garderoby coś do ubrania lub po prostu się wszystkie, a nie cząstkowo, obudzą. Ewa wtedy zachłannie wpatrywała się w słoiki holenderskich temper stojących w każdym pomieszczeniu w najbardziej nieprawdopodobnych miejscach i patrzyła z uwagą na stojącą w przedpokoju sklejkę, która niezmiennie nie rokowała postępów dalszego malowania przez Zieleńcową księżyca i jego okolic.
Na czas lekcji w szkole Johna Reeda pojechali na plażę Concha, potem przeszli się przez wszystkie bistra, do których Ewa nie miała śmiałości nigdy wchodzić i pozamawiali, siadając przy kontuarze na wysokich stołkach barowych, grube amerykańskie sandwicze z sałatą i bekonem, wkładane do amerykańskich niklowanych maszyn zapiekających, by po spuszczeniu dźwigni zmniejszyć ich grubość tak, by się zmieściła kanapka w ustach.
Jak już była odpowiednia pora, lekcje minęły, Zieleńcówne powiedziały, że ojciec zaprasza całą piątkę do jego pracy na Marianao.
Mimo wakacji, Bogdan Zieleniec pod koniec lipca już przebywał w swojej pracy. Jego studenci sześć tygodni pracowali społecznie przy Zafrze i musieli uczestniczyć we wszystkich świętach komunistycznych na Plaza de la Revolución w Hawanie. Wykorzystywali wszystkie możliwe okazje, nawet wakacje, by móc pracować w swojej ukochanej szkole.
Właściwie Ewa nie wiedziała, jak się tam znaleźli, Zieleńcówne znały jakieś tajemne skróty.
Z plaży Concha zeszli Ulicą Trzecią na Aleję Piątą i tam jakimiś bezimiennymi ulicami idąc do dzielnicy Cubanacán – nazwanej tak po Rewolucji – w pół godziny dotarli przez chaszcze i wertepy mijając wielki plac budowy.
Przestrzenie wilgotnej puszczy zagospodarowali przed Rewolucją Amerykanie, mieścił się tutaj elitarny Country Club, do którego nie mógł należeć nawet pochodzący z bogatej rodziny Fidel.
Brnęli długo po wertepach i pobojowiskach permanentnej budowy. Pole golfowe należące do Country Club of Havana obok przepływającej rzeki Quibú zamieniano właśnie na campus młodzieży artystycznej, gdzie kształcono ją na wszystkich szczeblach począwszy od gimnazjum.
Na dawniej arystokratycznym Country Club, teraz Cubanacán, w ogromnym parku rozsiane rezydencje opuszczone przez Amerykanów, w ich mniemaniu tylko chwilowo, zamieniono na mieszkania dla ambasadorów (mieszkał tu ambasador ZSRR). Ambasady mieściły się na Miramarze, ale najczęściej ambasadorowie w nich nie mieszkali, tylko tutaj.
Oprócz nich zamieszkali tu wychowankowie budowanej szkoły. Wille, pałacyki, wystawne rezydencje położone pojedynczo na dużych działkach lub w zwartych grupach posiadały obowiązkowo baseny, z których wodę dla bezpieczeństwa dzieci i młodzieży spuszczono, niemniej po każdej ulewie napełniały się one wodą, a potem błotem i żabami.
Zazwyczaj dwupiętrowe domy z kilkoma łazienkami, mogły pomieścić w każdym pokoju po kilka łóżek i w każdym z nich mieszkało po 25 uczniów. Luksusowo wyposażone w telewizory, kuchnie elektryczne, eleganckie meble pilnowane były przez kobiety zwane „ciotkami”, które im matkowały i były niezwykle lubiane. W każdą sobotę rano wychowankowie jechali do rodzinnych domów, a wracali do godziny 10 wieczorem w niedzielę. Stołówka mieściła się w dawnym hotelu Country Club, gdzie dzieci jadły na pięknych hotelowych talerzach używając wykwintnych sztućców. Dawna obsługa hotelowa: kucharze, kelnerzy, portierzy, praczki, sprzątaczki, została zatrudniona w szkołach, łącznie z chłopcami do wożenia wózków z kijami i piłeczkami golfowymi. Zatrudnienie znaleźli też fryzjerzy hotelowi obcinający włosy chłopcom co 20 dni. Była tu hotelowa pralnia, uczniowie oddawali ubrania do prania, a pościel i ręczniki zmieniano im dwa razy w tygodniu. Swoje pokoje sprzątali sami.
Z początku karmiono wszystkich wyśmienicie potrawami, o których dzieci w domach rodzinnych mogły tylko pomarzyć.
Ze stołówki przechodzono do głównego budynku szkoły, który mieścił się w białym budynku będącym przed Rewolucją szpitalem dla gruźlików. Tu mieli swoje gabinety dyrektorzy pięciu szkół i pokoje nauczycielskie.
4000 utalentowanych artystycznie dzieci pochodziło z całej wyspy, testy umiejętności zostały przeprowadzone we wszystkich prowincjach Kuby. Młodzież często wyjeżdżała na roboty przy uprawach na wieś, wiosną do siewów, jesienią do zbiorów, nocami ćwiczono na instrumentach, na pozostawionych przez właścicieli rezydencji fortepianach, całe Cubanacán rozbrzmiewało nocami ich muzyką.
Gdy dotarli, Ewa była zupełnie zdezorientowana, nigdy nie widziała czegoś podobnego. Już z daleka widoczne były kopuły jak gigantyczne piersi zwieńczone latarniami przypominającymi sutki. Całość kompleksu architektonicznego zanurzona w tropikalnej roślinności emanowała zmysłowością, z którą Ewa się nigdy nie spotkała.
Było tu pięć szkół artystycznych: muzyczna, baletowa, teatralna i plastyczna, do której zewnętrznymi korytarzami łączącymi wszystkie kopuły i chroniącymi arkadami przez słońcem i deszczem, dotarli. Nie było tu portierni, dzięki czemu można było wejść do pomieszczeń Akademii Sztuk Pięknych z wielu stron. Długie galerie prowadziły też oprócz funkcji łączenia kopuł wszystkiego w jeden wspólny organizm do wewnętrznych dziedzińców, a zebrane ich wiązki zakończeń korytarzy otwierały się poza konstrukcją dużymi łukami wejściowymi ozdobionymi trzema lejkowatymi arkadami. Na zewnątrz galerie połączone były wielobocznymi salami, gdzie mieściły się klasy.
Wszystko w kolorze czerwonych brązów cegły i terakoty swoją surowością, a zarazem świeżością niedawnego ich powstania kontrastowało z soczystą zielenią wdzierającą się z zewnątrz, bądź od wewnątrz specjalnie zasadzonej w wysepkach wolnych od terakoty chodników.
By potanieć budowlę z pomięciem kosztownego zbrojenia metalowego zastosowano sklepienia katalońskie, których wznoszenia nauczył przybyły na budowę murarz Antoniego Gaudiego. Pozwoliło to, podobnie jak w średniowiecznych europejskich kościołach na utrzymanie w pomieszczeniach stałej temperatury poprzez izolację od nadmiernych upałów i spadku temperatur zimą. Nie było tu klimatyzacji, ani grzejników.
Przypomniało to wszystko afrykańskie budowle, których Ewa wprawdzie nigdy nie wdziała, ale właśnie tak sobie je wyobrażała: jako murzyńską wieś z suszonej na słońcu gliny, gdzie poszczególne domki różnej wielkości jak termitiery połączone są pokręcanymi, wijącymi się korytarzami.
Był to idealny kampus kraju tropikalnego. Teraz uczyło się tu już pięć tysięcy stypendystów rządu rewolucyjnego.

Bogdan Zieleniec przywitał ich w swoim niewielkim kantorku pod kopułą, który był jeszcze w stanie surowym i nic nie wskazywało na to, że zostanie kiedyś wykończony, a miał w planie być obłożony bambusowymi boazeriami. Wysoki strop umożliwił postawienie w kącie pomieszczenia na planie koła ogromnych zapasów chińskich farb sięgający sufitu. Ewa otworzyła jedno pudełko i przekonała się, że guziczki mają czyste, obłędnie piękne kolory, zaczęła ich gwałtownie pożądać, jednak nic nie powiedzała i odłożyła metalowe pudełko na miejsce.
Zieleniec przyjechał na kontrakt w styczniu ubiegłego roku i świadkował powstaniu swojej katedry Wyższej Szkoły Wzornictwa Przemysłowego i ją organizował. Nauczali tu artyści z całego świata, najbliższymi jego kolegami był Peruwiańczyk i Niemiec z NRD.
Niestety, „Miasto Sztuki” zwane ENA, bardzo dobrze prosperujące, od marca 1962 zaczęło podupadać. Zielenic jednak nie był zasmucony lipcową decyzją rządu, by wstrzymać prace budowlane nad szkołą. Z kilkuset pracujących tu codziennie robotników budowlanych pozostało dwudziestu i budowa z dnia na dzień zamierała, a teraz już na rusztowaniach nie było nikogo. Zieleniec nie cenił sobie tej pionierskiej architektury, uważał, że nikłe światło tłumione gigantycznymi kopułami sączące się ze świetlików jest nie wystarczające dla artysty malarza i grafika. Tylko względnie widno było przy stołach dosuniętych do okien, gdzie tłumiła je cały czas wdzierająca się do szkoły puszcza, a plan koła pomieszczeń klasowych był nieustawny.
Skutkiem oszczędności Ministerstwa Budownictwa, któremu ENA podlegała, i temu, że nie uznano jej za priorytetową w piętrzących się rewolucyjnych trudnościach, wstrzymano dokończenie budowy i zaczęto ograniczać też dotacje na utrzymanie szkoły. Stołówka oferowała coraz uboższe jedzenie, studenci chodzili najzwyczajniej głodni i Zieleniec przywoził swoje przydziały kartkowe ryżu i fasoli, które wspólnie tutaj gotowali.
Niemniej Ewa, która zobaczyła właśnie ten fragment gigantycznego rewolucyjnego architektonicznego wyzwania, jakim była Akademia Sztuk Pięknych jako jedną z pięciu szkół całkowicie ukończony, stała oczarowana. Pod oknem rzeczywiście było widno i studenci o różnorodnej karnacji skóry ubrani w takie same stroje paramilitarne malowali plakaty na konkurs.
Już przez przyjechaniem tu Zieleńca zakończył się radosny okres absolutnej swobody artystycznej, gdzie pary jedno i dwupłciowe mogły radośnie całować się na murkach i chodzić w barwnych strojach. Potępiono nawet bogu ducha winną wielką fontannę luźno kojarzoną z kobiecą waginą i zakazano, by wyciekała z niej woda, czyniąc z niej anatomiczną jeszcze bardziej. Bertha Serguera, dyrektorka naczelna ENA wszystkich pięciu szkół kierując się wytycznymi Ministerstwa Edukacji zarządzonymi na całej wyspie wdrożyła półwojskowy dryl i dyscyplinę. Uczniowie i studenci musieli po pościeleniu łóżek i zrobieniu porządku o wpół do siódmej wyjść z internatów i domów studenckich na zewnątrz, gdzie formowano ich w plutony pod wodzą jednego ucznia, przywódcę plutonu, wyznaczonego przez szkołę. Potem na placu, gdzie zbierała się młodzież ze wszystkich plutonów odbywało się „Matudino”, czyli wciąganie flagi na maszt w takt hymnu narodowego granego przez studentów. Sprawdzano wtedy długość włosów u chłopców i ubiór. Następnie szli do jadalni mieszczącej się w przedrewolucyjnym hotelu na śniadanie, a potem do swoich szkół i zajęć. Każdemu przydzielono dwa mundury, w tym wojskowe buty, skarpetki i bieliznę. Buty wymieniano jak się zużyły. Przepustki na wyjazd do domu były tylko w weekendy po sobotnich zajęciach. W soboty uczono obsługiwania karabinu typu Mauser i czeskiego M52, w które były wyposażona straż studentów. Natomiast dzień wcześniej, w piątek, odbywały się Sądy Wojskowe, które za przewinienia karały punktami karnymi i brakiem pozwolenia na przepustkę.
Ale teraz były wakacje, nieliczna grupa uczniów Bogdana Zieleńca cicho przygotowywała się do pokazu swoich prac w Paryżu. Reszta pomieszczeń pozostałych szkół była pusta i czekała na powrót wychowanków z domów rodzinnych.
Ewa weszła na plac, jednakowa kolorystycznie powierzchnia kopuł, sklepień, ścian i wsporników korytarzy kojarzyła się z ciałem i skórą. Escuela de Artes Plásticas była z powodu stojącej na patio gigantycznej waginy obłożonej barwną mozaiką szczególnie erotyczna. Wokół rytm grubych filarów arkad podtrzymujących sklepienie korytarza ogradzał ten nieregularny kawałek dziedzińca, w którym rosły trzy zanurzone w skrawkach ziemi palmy. Zza arkad w tle przezierały z całym dostojeństwem ogromne cycki kopuł.

Ewa powiedziała ojcu, że w pracy Zieleńca jest dużo farb, których nigdzie w Hawanie nie można kupić i Rudek przyniósł Ewie małe pudełeczko zużytych chińskich temper od Zieleńca, gdzie były jeszcze resztki amarantu, szmaragdu i błękitu nieba. Rudek przyniósł jej też ciężkie albumy francuskich impresjonistów z biblioteki uniwersyteckiej i Ewa utonęła w tych albumach, widząc po raz pierwszy w życiu malarstwo impresjonistów w kolorze.
Zaczęła przemalowywać siedzące w miednicach półnagie modelki Degasa i po raz pierwszy odmówiła wyjścia z Andrzejem i Zieńcównymi.
A oni właśnie szli do Wesołego Miasteczka.

Filipowiczowa często wychodziła na balkon w przerwach gotowania obiadu gdzie opierając się o drewnianą balustradę, nie mogły się z Krystyną nigdy nagadać. Co jakiś czas jak oparzone odskakiwały i zaglądały do kuchni, by zamieszać potrawy i wracały do rozmów. Krystyna uwielbiała ranne spotkania z Filipowiczową, wspólnie też rozwiązywały astronomiczne problemy kuchenne, gdyż obaj mężowie po przyjściu z pracy chcieli jeść tak jak w Polsce, a nie było z czego ugotować nawet zupy. Dziwne, bo ziemia ta podobno rodziła wszystko o czym można sobie zamarzyć, rodziła kilka razy w ciągu roku bez względu na pory, rodziła zimą i jak pojawiały się pierwsze plony, zaczynała natychmiast cykl rodzenia od początku, a jednak jarzyn w sklepach nie było, a z owoców jedynie te same, które znała z ich przedwojennego domu: ananasy, banany, pomarańcze, grejpfruty, kawony i cytryny. A przecież nawet na świeżo kupionych znaczkach przez Andrzeja z serią „frutas cubanas” są owoce, których Krystyna nigdy na oczy nie widziała, nie kosztowała i które można było tylko dostać w restauracjach dla zagranicznych gości.
Dawniej posyłała do sklepu na Marianao Ewę, teraz Ewy, jak i Andrzeja, nigdy nie było w domu. Zawsze do ich sklepu na Marianao rzucali coś innego i była szansa na jakieś jarzyny, ale w konsekwencji nauczyła się bez nich obchodzić gotując po kubańsku ryż z fasolą. Najpierw zalewała ryż gorącą wodą, gdy zamrugał, odlewała wodę i tak powtarzała czynność trzykrotnie. Do ostatniego gotowania używała wody po gotowaniu czarnej fasoli którą ryż wchłaniał, umieszczony na kilka godzin garnek w ręczniku pod poduszką powodował, że ryż robił się sypki i brązowy. Krystyna nie lubiła gotować ryżu brązowego w łuskach, który był tańszy i trzeba było łuski wypluwać podczas obiadu. A ten samoistnie nabierał brunatnego koloru i aromatu.
Zdradziła Filipowiczowej jak pokonać winem odór oceanicznej ryby nie mającej żadnych, prócz zapachu oznak ryby, gdyż nawet ości były gigantyczne. Przyrządzały codziennie ryby, ale przecież nie można cały czas jeść tego samego, a obie doszły do wniosku – mimo, że Filipowiczowa była bardziej światową kobietą gdyż mieszkała w Gdańsku – że na żadne marisco w swojej kuchni się nie zdecydują.Nauczyła też Filipowiczową przyrządzać zielone pomidory, z którymi przyjezdni Polacy nie wiedzieli co robić, w Polsce robiło się z nich ewentualnie dżemy, ale te tutaj były na surową sałatkę jeszcze lepsze, niż czerwone. Z inicjatywy Krystyny Filipowiczowa kupiła kawiarkę wiejską, stojak druciany z flanelowym sączkiem wielokrotnego użycia, do którego wlewało się zagotowaną w kubku mieloną kawę z cukrem. Tak przyrządzona kawa była lepsza niż z ekspresu i nie różniła się smakiem od tych rewelacyjnych maleńkich kaw sprzedawanych na rogach ulic Starej Hawany, do których ustawiały się astronomiczne kolejki.
Filipowiczowa nie mogła jeszcze wypuszczać dzieci samych na basen i musiała z konieczności skracać rozmowy z Krystyną. Wtedy Krystyna pozostawała sama na balkonie i zapalając „Damskiego” z zapasów przywiezionych z Polski, pogrążała się w rozmyślaniach i obserwacjach ulicy.
Flamboyan naprzeciwko rozpaczliwie przekwitał stojąc teraz w szkarłatnej pianie opadłych kwiatów, a na koronie wielkiego drzewa pojawiły się półmetrowe, jakby skórzane pochwy szabel, z których jak naboje wysypywały się podłużne zielonkawe nasiona, takie same, z jakich zrobione były jej korale.
Od kiedy przyjechała Hanka Zieleńcowa z trzema córkami, dzieci nigdy nie było w domu, natomiast Rudek, zawsze chcący w domu przygotować się do wyzwań pracy zawodowej dnia następnego i policzyć sobie coś na suwaku, teraz ciągany był przez nią po wszystkich knajpach Hawany, gdyż Hanka była niesłychanie witalną kobietą. Piękna blondynka o modnie obciętych włosach ciut natapirowanych na czubku głowy z charakterystycznymi półkolistymi pasmami włosów tak, że ledwo zakrywały koniuszki uszu, wyglądała jak modelka z francuskiego żurnala. Krystyna z zachwytem wpatrywała się w Hankę i w jej oszałamiające, w kształcie trapezu, pastelowe sukienki.  w Przemyślu z amerykańskich paczek z czarnej, cienkiej wełny. Zieleńcowa miała taką z czarnej, syntetycznej koronki.
Zaraz po przyjściu mężów z pracy, po obiedzie, spotykali się w czwórkę, by włóczyć się po Hawanie. Zahaczali o Capitolio, gdzie Hanka lubiła przebywać dla antycznej atmosfery, a Bogdan zawsze coś podpatrzył i szkicował eksponaty z kolekcji muzealnej ryb. Bogate Narodowe Muzeum Historii Naturalnej było czynne do późnych godzin nocnych. Założył je w dziewiętnastym wieku największy kubański przyrodnik Don FelipePoey i nazwano je Museo Poey. Teraz, po dwóch latach od ostatniego tutaj pobytu Krystyna zauważyła, że obok szkieletów jaszczurów i wypchanego goryla, którego przestraszyła się dwa lata temu Ewa, zbiory wzbogacono o nową salę wystawową dotyczącą kosmosu, gdzie wystawiono portrety Ciołkowskiego, Gagarina i Tiereszkowej. O Walentynie w białej sukni i welonie w Polsce było głośno z powodu jej ślubu z kolegą kosmonautą.
Pięli się schodami, mijali stojące po obu stronach roznegliżowane, sześciometrowe posągi mężczyzny i kobiety odlane w Neapolu, szli wśród białych jońskich kolumn, cały parter był dla nich, dawne pomieszczenia kubańskiego rządu przedrewolucyjne zajęła Akademia Nauk, podobno było nie do pomyślenia, by rząd Rewolucji miał tu biura, Fidel rządził z początku z hotelu Hawana Libre, a teraz nie wiadomo skąd.
Mijali w głównym holu pod kopułą piętnastometrowy posąg Minerwy pokryty złotem stojący na dwuipółmetrowym cokole i Krystyna zastanawiała się, dlaczego w polskiej prasie cały czas trąbią o jakimś kolonialnym zacofaniu Kuby i cywilizacyjnych brakach w rozwoju Kubańczyków, które może pokonać tylko Rewolucja. Stąpali po marmurowych mozaikowych posadzkach, do których Pałac Kultury się nie umywał. Tarasy wychodziły na ogrody w stylu europejskim, trawniki ścieżkami prowadziły do królewskich palm.
Potem szli rozmawiając i śmiejąc się, zaglądali w czarne czeluście barów alkoholowych w podcieniach Starej Hawany, pili niespotykane na potrzeby Krystyny ilości piwa, płynnych lodów, bacardi, wina, wody i refresco, gdyż idąc upiornym tropikalnym żarem ulicznym nie dawało się nie pić. Nie omieszkiwali zamawiać coś do jedzenia, mimo, że byli już po obiedzie, to jednak apetyt Hanki na pokosztowanie wszystkiego co możliwe na Kubie był nieograniczony i tak Krystyna z obrzydzeniem i pokonując wrodzoną oszczędność, kosztowała żabie udka, koktajle z krewetek, langusty, ostrygi, pieczone kraby i ślimaki.
Co wieczór chodzili do innego klubu nocnego, zaliczając wszelkie możliwe kabarety jak„Parisien” w hotelu Nacional, klub nocny „CopaRoom” w hotelu Rviera,„El Pico Blanco”w hotelu St. John’s,„Cabaret Capri”w hotelu Capri, występy w „Palermo” na skrzyżowaniu San Miguel i Amidtad. Najbardziej lubili przesiadywać w restauracji hotelu HabanaLibre, gdzie na ostatnim piętrze był klub nocny„El Caribe” pogrążony w ciemności, gdzie jedynym oświetleniem były kolorowe lampki przy szumiących małych źródełkach i wodospadach wokół sztucznych wysepek tropikalnej zieleni, a za oszklonymi ścianami widać było rzęsiście oświetloną całą Hawanę z lotu ptaka. Bezszelestni kelnerzy bez cienia porewolucyjnej fraternizacji godnie, z perfekcyjnością swojego zwodu roznosili na srebrnych tacach sałatki owocowe z mamey, cainito, manga i guanabany oraz pyszne likiery, które z Hanką uwielbiały i filiżanki słodkich jak ulepek mocnych kaw.
Potem windziarz w żółtej liberii zwoził ich na dół do hallu, który był kolejnym hotelowym ogrodem wewnątrz budynku, pełnym roślin i palm. Wychodzili szklanymi drzwiami na lekki nocny chłód hawański, na odgłosy miasta, na zapachy owoców i kwiatów, pijani, rozgadani i szczęśliwi.By się to jeszcze nie kończyło, wracali piechotą na Miramar. To Avenidą de los Presidentes z środkiem wysadzanym królewskimi palmami, to wlekli się do Maleconu pełnym o tej porze ludzi i grających zespołów muzycznych deptakiem Paseo. Rzęsiście oświetlona Hawana mrugała patriotycznymi hasłami „Patria o Muerte” i „Venceremos” niejednokrotnie przechodzącymi przez całe fasady domów neonowymi napisami, ale podświetlone były też wszelkie propagandowe tablice i transparenty mówiące o konieczności przeprowadzenia rewolucyjnych reform i przebudowy społeczeństwa. Jednak nawet propaganda w tak dużej dawce nie zdołała Hawany oszpecić, która w dalszym ciągu była dostojnym, szlachetnym miastem, zaczynającym dopiero w nocy swój energetyczny żywot.
Kończyli w domu Zieleńców, zupełnie już trzeźwi. Bogdan Zieleniec wyciągał wtedy zza szaf i łóżek swoje ostanie kartony malowanych pracowicie temperą niesłychanie dekoracyjnych obrazów z motywami ryb, portretów Kubanek i Kubańczyków i wiejskich rytmów palm, a Krystyna domagała się, by jej któryś z nich podarował. W całym mieszkaniu, oprócz albumów „Naszej księgarni”, gdzie małżeństwo Zieleńców figurowało wśród innych ilustratorów dziecięcej książki Polski Ludowej, walały się w dużych słoikach holenderskie tempery o przepięknych, nigdy nie widzianych przez Krystynę barwach.
Hanka też wniosła swoje dopiero co zaczęte dzieło. W holu na wygodnych kanapach kończyli jeszcze pić ostanie kieliszki rumu, i z uwagą oglądali sklejkę metrowej długości i szerokości, gdzie wykorzystując słoje i sęki drewna Hanka namalowała ogromny księżyc używając tych wszystkich psychodelicznych barw od turkusu po amarant, szmaragd i złoto. Niestety, obraz był ledwo zaczęty, i nic nie wskazywało na to, co będzie przedstawiał i czy w ogóle oprócz tych abstrakcyjnych form coś więcej patrzącemu powie.

Kiedy Rudek przyniósł zaproszenie na czerpanym papierze, gdzie Krystyna przeczytała, że:
„El embajador de la República Popular Polaca, Tadeusz Strzałkowski, tiene el honor de invitar al ingenieroHartman Rudolf con suesposa para la recepción, quetendrálugar el 22 de julio, fiesta de la LiberaciónNacionalPolaca y celebraciones del Milenio del EstadoPolaco a las ocho en punto” Krystyna w popłochu przeglądnęła swoje wszystkie kreacje które uszyła z kuponów materiału kupionych w PKO i stwierdziła, że nie ma w co się ubrać.
Na garden party w ambasadzie z okazji 22 lipca i obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego Hanka Zieleńcowa przyszła w białej koronkowej sukience koktajlowej i wyglądała jak Jackie Kennedy, niezwykle elegancko. Krystyna jednak szybko utonęła w tłumie przybyłych gości, bankiet po powitalnych mowach szybko przeniósł sie do pięknego ogrodu ambasady oświetlonego tylko lampami umieszczonymi w trawniku i tak naprawdę nikt nie zorientował się w co była ubrana.

Kiedy przylecieli na Kubę, szkarłatne flamboyany były w pełni kwitnienia, ale już w połowie lipca Andrzej widział z okna swojego pokoju, jak przekwitają i z każdym dniem płatki kwiatów coraz gęściej pokrywały ulicę i trawnik posesji naprzeciwko. Sąsiadowali z nimi w prawym skrzydle domu, też jak oni na parterze, Filipowiczowie z Gdańska. Nie wiadomo kiedy się wprowadzili, Andrzej niewiele interesował się tym, co dzieje się w domu, w każdym razie zauważył, że nie było tu zwyczaju takiego jak na Alamarze, że trzeba było robić powitalny bankiet dla Polaków ze smakołyków przywożonych tutaj z polskich dewizowych sklepów PKO. Być może bliskość ambasady niwelowała takie potrzeby, przydziały Baltony, zawsze cichcem rozdzielane wśród swoich jednak starczały i dla takich szarych pracowników jak ojciec Andrzeja i Filipowicz, którzy zawsze coś dostawali, np.: trójkątne puszki polish ham lub herbatę, o którą wszyscy Polacy się zabijali, bo tu herbatę, nie nadającą się do picia, sprzedawano w aptece na chory żołądek.
Jednak dwójka dzieci Filipowiczów – 10 letni chłopak i 8 letnia dziewczynka – nie kwapiła się do żadnych kontaktów towarzyskich. Dzieci były nieśmiałe, zamknięte w sobie i na dodatek Filipowiczowa skarżyła się, że syn ma fobię bakteryjną, że nie może skosztować nawet co ugotowała, bo jak to zobaczy, nie je już nic do końca dnia.
Andrzej w pustce towarzyskiej wyczekiwał przylotu Zieleńcówien, który nie wiadomo z jakich przyczyn opóźniał się, a siostry były w podobnym do jego wieku.
Była pełnia lata na Kubie, smakowite aguacate dojrzewały właśnie teraz, jak i pornograficzne mameye zwane w domu mamayami, gdyż znali nazwy tych owoców tylko ze słyszenia. Czerwona mamaya była podobno na Kubie symbolem kobiecej seksualności i Andrzejowi także nie kojarzyła się z niczym innym.
Stawało się coraz upalniej, codziennie późnym popołudniem gwałtowne deszcze trwające nie dłużej niż piętnaście minut przechodnie przeczekiwali w podcieniach. Andrzej obserwował, jak krople niemal odbijają się sycząc od parzącego gorącem chodnika. Nocne powietrze nie przynosiło żadnej ulgi, gdyby nie wentylator, nie dałoby się spać. Najlepiej było wyjmować z lodówki oszronioną Coca-Colę, którą uwielbiał, mimo, że jak się dowiedział, jest na czeskiej recepturze i czeskich komponentach, gdyż właściciel koncernu zabrał tajemnicę jej wyrobu emigrując do Stanów i nie ma nic wspólnego z amerykańską Coca-Colą, ale i tak była pyszna. Polska Polo-Cocta z PSS-Społem w Siemianowicach, musująca i nie różniąca się kolorem od amerykańskiej Coca-Coli właśnie weszła na polski rynek w ubiegłym roku. Z kofeiną, na importowanych z Jugosławii aromatach, luksusowa, dostępna tylko w niektórych barach Katowic i sklepach siemianowickich, nie umywała się do kubańskiej. Przy ulicy rosły palmy z owocami, których nikt nie zbierał, a właśnie w nich był jeszcze bardziej orzeźwiający napój „agua de coco”. Kokosów nie sprzedawano w sklepach i były dostępne tylko na rosnących wokół palmach. Otwierało się je mocnym uderzeniem nożem w twardą skorupę, gdyż przez dwie zasklepione dziurki nie dawało się dostać do środka. Przed Rewolucją sprzedawali “agua de coco” uliczni sprzedawcy, teraz napój zdawał się być zupełnie zapomniany, nabrzmiałe owocami palmy stały wzdłuż całej 5 Avenidy i nikt się nimi nie interesował.
Za dwa miesiące Andrzej rozpocznie już siedemnasty rok życia, ale jego kontakty męsko damskie były w dalszym ciągu żałosne. Odprowadzał wprawdzie w liceum Urszulę na Dąb, gdzie mieszkała tylko z ciotką, w zastępstwie jej klasowego chłopaka, który wraz z rodzicami wyemigrował do Izraela, ale podobała mu się też Aldona, choć ta wymagała od niego jedynie pomocy w matematyce i fizyce i o „więcej” mowy nie było. Tymczasem na Kubie wszystko było rozerotyzowane, mężczyźni ciągle drapali się w okolicy rozporka, a kobiety były tak samo niedostępne na ulicy, jak i na basenie hotelu Riviera, do których nie miał śmiałości podejść, mimo, że jak skakał i robił salta z trampoliny, Czeszki zachęcająco się do niego uśmiechały.
Andrzej w dalszym ciągu nie miał swoich upragnionych dżinsów, a białe spodnie kupione na ciuchach w Przemyślu choć wydawały się odpowiednie na Kubę, to tylko się wydawały, co też pozbawiało go pewności siebie. W okolicach Vedado i na La Rampie można było spotkać nielicznych wprawdzie, ale jednak długowłosych tropikalnych hipisów ubranych w obcisłe dżinsy. Odbiegali znacznie wyglądem od typowych mężczyzn Karaibów ubranych wciągu dnia w biały garnitur, białe buty, słomkowy kapelusz, z obowiązkowym zegarkiem na ręce w metalowej bransoletce. Fidel Castro zakazał muzyki rockowej już w 1961, mimo jej lewicowych kontekstów i przesłań i mimo, że Batista też jej nie popierał. W rewolucyjnej Kubie wprowadzono kontrolę wszystkich występów muzycznych zespołów zainfekowanych rockiem, czyli odznaczających się dywersją ideologiczną. Wszelkie wpływy Beatlesów czy Rolling Stonesów zostały pogardliwie wyśmiane jako degeneracja i dewiacja na słynnym przemówieniu Fidela na schodach Uniwersytetu w Hawanie w 1963. Elvisa Presleya nazwał Fidel elvispresliana, a dżinsy pitusas, oskarżając wszystkich rockmanów o homoseksualizm. Nazwał też ich nierobami i włóczęgami (pepillos) i nie wiadomo, czemu, synami burżujów nie mającymi co szukać w socjalistycznym społeczeństwie.
A jednak Andrzej nigdy nie uwierzył, by rock na Kubie mógł tak nagle zniknąć i wiedział, że gdzieś tam cała zbuntowana młodzież jest i czasami bojąc się milicji i kubańskich ormowców przemyka ktoś długowłosy ulicami Hawany.
Ale tak jak od kwitnących dziewcząt, tak od muzyki swojego pokolenia tutaj też był odcięty. W sklepach za jedno peso można było kupić w magazynach pozostawione przez Amerykanów longplaye, które w Polsce kosztowałyby majątek, ale nikt z jego kolegów tego by nie słuchał. Wszystkie bolera i operowe pienia, a także muzykę symfoniczną on i jego koledzy mieli za nic i takich płyt nawet nie dotykali.
Andrzej samotnie wypuszczał się do dzielnicy Vedado, krążył po La Rampie zastanawiając się, dlaczego będąc tak blisko Ameryki w niej nie jest. Uwielbiał wypuszczać się właśnie do Vedado, gdzie za jedno peso mógł wejść do supernowocześnie zbudowanego w stylu rewolucyjnym Radiocentro przy skrzyżowaniu ulic 23 i L, ale najbardziej lubił kino studyjne cine La Rampa. Mógł tu zobaczyć filmy, na które w Katowicach ustawiały się kolejki lub ich wcale nie było. Mógł wejść o każdej porze, podczas gdy w Katowicach było jedno kino typu non-stop – kino „Światowid”. Cine La Rampa powstałe jeszcze przed Rewolucją, supernowoczesne z klimatyzacją, najlepszą w Hawanie jakością dźwięku i projekcji. Ekran był na pierwszym piętrze, do którego wchodziło się nie schodami, a pochylnią. Drugie wejście było z restauracji “Wakamba” na calle O. Hol był pokryty tapetami imitujące drzewo sosny. Były tu najnowsze filmy z całego świata, jedynie amerykańskich nie wpuszczano na wyspę. I tak zobaczył wszystkie filmy Bergmana, „Gości Wieczerzy Pańskiej”, „Milczenie”, „Jak w zwierciadle”, a także pogodniejsze filmy z Lollobrygidą „Chleb, miłość i fantazja” oraz „Chleb, miłość i zazdrość”, filmy z Bardotką, Felliniego “La Stradę” “Noce Cabirii” i “Dolce Vita” a na końcu „Parasolki z Cherbourga” i przekonał sie, że właśnie śnieżnobiałe Vedado z kredowymi wieżowcami ma kolor zachodnich filmów kolorowych, kolor, którego w Polsce nie ma i nigdy nie było. Ekipy budowlane właśnie kończyły przebudowę zabytkowego Funeral Caballero na Rampie, przekształcając je w Centrum Kultury we wściekłych, czystych kolorach.
Avenida 23 między ulicą L, a Malecónem zwana La Rampą była najbardziej energetyczna. W chodniki niedawno wmontowano piękne artystyczne mozaiki Rampy z granitu, było ich prawie dwieście, każda inna, supernowoczesna wywodząca styl od Klee i Picassa, zaczynające od ulicy J. Wyżej, po drugiej strony ulicy stał monumentalny salon wystawowy Pabellón Cuba zbudowany na międzynarodowy VII Kongres Związku Architektów w 1963 z wiodącym tematem “Architektura w krajach rozwijających się” w ciągu 72 dni zbudowano na rogu ulic N i 23 aż do Calle 21 kolumny z betonu zbrojonego wysokości 14 metrów wspierające rozświetlony strop z też betonowych belek. Kręte tarasy dwóch pawilonów połączonych tunelem i schodami stanowiły zadaszony, wiszący ogród. Wszystko supernowoczesne nawiązywało do kolonialnej architektury, jednak surowy beton z galeriami, bramami, oczkami wodnymi, tropikalną roślinnością, drewnianymi ławami sprawiało wrażenie monumentalności tropiku, elegancji, funkcjonalności i prostoty. Na murze obok wielkich schodów czerwony napis CUBA przypomniał rewolucyjny rodowód budowli.
Na Rampie było mnóstwo małych lokali czynnych dopiero w nocy, w ciągu dnia czyszczonych i sprzątanych. Andrzej zaglądał do mrocznych klubów jazzowych wyłożonych drewnem, aksamitem, obwieszonych lustrami. Wracając do domu, natykał się na restaurację Moskwa, do której bał się wchodzić, a podobno to tłoczne miejsce było jedynym, gdzie serwowano kawior. Tutaj właśnie Moskwa znalazła sobie siedzibę w opustoszałym po Rewolucji nocnym klubie i kasynie kabaretu Montmartre, niezwykle w epoce Batisty cenionego ze względu na swoje położeniu w centrum miasta, francuskie klimaty i niezwykły w stylu art deco wykwintny wystrój. Zaledwie dwie przecznice przed Hotelem Nacional w kierunku Malecónu, na rogu ulic 23 i P. Klub miał własną orkiestrę, śpiewaków bolera i zespół taneczny, był bardzo drogi ale też niezwykle modny i popularny wśród amerykańskich turystów. Teraz najczęstszym językiem w restauracji Moskwa był rosyjski.
Andrzej mówił biegle po hiszpańsku, dokształcił się jeszcze przez ostanie dwa lata z podręcznika Perlina, niemniej nie potrafił nawiązać tutaj żadnego kontaktu. W szkole dużo uczyli się o Bloku Wschodnim, z którym Kuba od sześciu lat miała intensywne związki gospodarcze, stając się jedynym państwem socjalistycznym obu Ameryk. Od roku rządząca partia nazywała się Komunistyczną Partią Kuby odcinając się od swoich socjalistycznych korzeni z początku wieku i przyznając się bardziej do marksistowsko-leninowskiego wpływu. Fidel Castro, podobnie jak w Polsce Gomułka, stał się pierwszym sekretarzem Partii, a zarazem najważniejszym członkiem Biura Politycznego. Kuba natomiast w odróżnieniu od Polski, miała swojego prezydenta, Osvaldo Dorticosa.
Słowo powtarzane na okrągło na przemówieniach Fidela „venceremos” nawoływało wprawdzie do budowania równocześnie socjalizmu i komunizmu, jednak nikt nie wiedział, co to oznacza. Andrzej z ciekawości chodził z Rudkiem na przymusowe spędy na Placu Rewolucji gdzie ze zdumieniem przekonywał się na własne oczy, jak Kubańczycy autentycznie kochają Rewolucję. Chociaż, jak pamiętał z lekcji francuskiego, Sartre potępiał biurokrację, która pochodziła z „zimna”, to jego słowa „ le Socialisme qui venait du froid ,”nie miały tu uzasadnienia. Rewolucja była gorąca, sprzedawała się tak samo dobrze jak kabarety przedrewolucyjnej Kuby, zamieniono po prostu tylko seks na ideologię.
I jak za poprzedniego pobytu Andrzej widział jeszcze resztki amerykańskich reklam na domach nie zdjętych mocą wrodzonego lenistwa i opieszałości Kubańczyków, tak teraz już po tym wszystkim śladu nie było, wszystkie obiecane społeczeństwu dobrodziejstwa niedostępne za Batisty zastąpiła jedna wielka, permanentna przyjemność: Rewolucja. Objawiało się to w oplakatowaniu całej Hawany. Niezwykle trafne plastycznie, robione z wielkim talentem ogromne tablice i transparenty rewolucyjne budziły naród z tropikalnego lenistwa, energetyzowały i namawiały do buntu wobec zawsze wiadomego wroga: Cuba si, jankes no. Tu, na tej demonstracji przy pomniku Jose Martiego na placu Rewolucji wszyscy byli companiero.
Andrzej pamiętał ubiegłoroczną wizytę towarzysza Raúla Castro w województwie katowickim, jego spotkanie z aktywem partyjnym Śląska i Zagłębia w kop. „Staszic” omawianą na lekcji Wychowania Obywatelskiego. Ach, te wszystkie nazwy! Na zaproszenie KC PZPR przybył tow. Raúl Castro Ruz, II sekretarz Ogólnokrajowego Kierownictwa Zjednoczonej Rewolucji Socjalistycznej, wicepremier i minister sił zbrojnych Rewolucyjnego Rządu Kuby z małżonką Vilmą Espin i innymi kubańskimi towarzyszami. Najpierw kawalkada samochodów zjechała do kopalni Staszic w Katowicach. Tu powitał gości naczelny dyrektor Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego mgr inż. Benon Stranz, ojciec kolegi szkolnego Andrzeja. Natomiast w Hali Parkowej w Parku Kościuszki, gdzie obowiązkowo musiało pojechać jego liceum, wśród flag narodowa Polski i Kuby z pośrodku czerwonym, radzieckim sztandarem z napisem „Socjalizm młodością i przyszłością świata”. na trybunę stawili się wszyscy partyjni notable całego Górnego Śląska, ambasadorowie kubańscy z ZSRR i Polski, tow. Zenon Kliszko, tow. Edward Gierek, tow. Jerzy Ziętek, oraz ojciec ich szkolnego kolegi. Przybyła generalicja i przedstawiciele organizacji społecznych. Zagrała orkiestra górnicza hymny narodowe Republiki Kuby i Polski. Gierek mówił, że cieszy się, że na Kubę dociera węgiel i maszyny z Górnego Śląska. Raúl żalił się, że naród kubański pierwszy buduje socjalizm na kontynencie amerykańskim, a spotyka się jedynie z kontrrewolucjonistami, atakami pirackimi i bezprawną blokadą ekonomiczną. Raúl Castro dostał od Gierka olbrzymi puchar wykuty w węglu dla brata Fidela, z którego pewnie bardzo się ucieszy. Marzył o takim pucharze, pomyślał Andrzej. Harcerze i harcerki, śpiewając Międzynarodówkę, wnieśli kwiaty i zawiązali na wszystkich szyjach notabli na trybunie czerwone chustki.
Dopiero nazajutrz, Raúla ze świtą przewieziono do Warszawy gdzie Ochab odznaczył go Krzyżem Grunwaldu I klasy. Stawili sie wszyscy, Gomułka, Cyrankiewicz, Kliszko, Spychalski, Szyr, Czesak, Korczyński, Moczar, Werblan. Andrzej musiał znać te wszystkie nazwiska, by w przyszłym roku dopuszczono go do matury. Raúl z Warszawy wrócił na Śląsk i stąd odlatywał do Budapesztu, ale już o tym nie musieli się uczyć.
Andrzej nie mógł wiedzieć, że tutaj w tym czasie, kiedy Raúl był w Polsce, sprzyjającego Rewolucji Kubańskiej młodego lewicującego amerykańskiego poetę w trampkach, Allena Ginsberga wydalono z Kuby za luzactwo, marihuanę i niestosowne wypowiedzi o orientacji seksualnej Che. Ale odczuwał już że to, co tutaj się dzieje jest inne niż w Polsce, że propaganda polityczna jest bardziej egzotyczna, zamiana energii seksualnej na rewolucyjną nie może odbywać się nigdzie indziej, jak tylko tutaj. Przebudowa społeczeństwa postępowała szybko, rock, narkotyki, hipisi do niej nie pasowały. Zakaz filmów pornograficznych, zamykanie domów publicznych, ograniczanie prostytucji nie zredukowało innych narodowych przywar, jak niepunktualność, nieefektywność pracy, wieczne odwlekanie „mañana”. Kubańczycy nie zamienili się w biurokratów, a ich pogodne usposobienie i witalność rokowało, że nigdy to nie nadejdzie. Jednak ku zdumieniu Andrzej zauważył na ulicach pionierskie chusty u szkolnych dzieci, czego jeszcze dwa lata temu nie było, kiedy był tutaj w czasie kiedy trwał rok szkolny. Teraz były wakacje i może to jakieś obozy, kolonie, myślał Andrzej. Wtedy poszczególne klasy chodziły po Hawanie w pastelowych, kretonowych ubrankach, każda szkoła w innym kolorze, bez radzieckich chust.
A jednak każdy Kubańczyk w pracy ojca Andrzeja mówił, że Kubie nic lepszego się w całej historii nie przydarzyło jak José Martí i Fidel. Kubańczycy pojmowali swoje zadanie budowania historii, przez formowanie świadomości społecznej, wszędzie tam, gdzie się udawało, budynki publiczne, szkoły, fabryki, spółdzielnie, kołchozy, nazwano imionami męczenników rewolucji kubańskiej bądź afrykańskiej. Całe społeczeństwo uznano za jedną ogromną szkołę, z Fidelem jako głównym pedagogiem, dostarczającym długimi przemówieniami pewność, że na ich oczach tworzy się nowa ludzka natura, której celem jest ubóstwo.
Gdzieś na Vedado było mieszkanie Che, podobno skromne, ale Andrzej nie wiedział gdzie. Skromnie, jak niosła fama, żył też sam Fidel. Stawiali oni wyżej świadomość społeczną nad rozwój gospodarczy i bardziej przypomniało to religię, gdzie wystarczy uwierzyć, a reszta zrobi się sama. Siedem milionów Kubańczyków i 4 tysiące rosyjskich żołnierzy żyło na wyspie, gdzie dokonywała się wielka operacja na ludzkiej zmysłowości, którą się do tej pory handlowało. Taniec śpiew i ludzkie ciało zrodzone z najwartościowszych soków tej cząstki kuli ziemskiej na Morzy Karaibskim, palmy, turkus wody, biały piasek, miało być zamienione na żołnierskie panterki, na życie stadne. Nie wpuszczanie darmozjadów Amerykanów na wyspę, gdzie spędzali przed Rewolucją zimowe wakacje miało zaoszczędzić tego wszystkiego, czego i tak zaczęło natychmiast brakować. Przydziały kartkowe, przejściowe jak zapewniano po Rewolucji, teraz obejmowały dosłownie wszystko, zmniejszyły się, a posunięcia gospodarcze nie powiększyły obiecywanych plonów. Obsadzenie krzewami kawowymi Zielonego Pasa otaczającym Hawanę z równoczesnym zniszczeniem plantacji wiejskich miało na celu nie wyprodukowanie kawy, a jedynie uzmysłowienie Kubańczykom jak można efektywnie gospodarować, mimo pożałowania godnych efektów. Wszystko to, co mówił Fidel na wielogodzinnych przemówieniach i co słyszał od ojca wprawiało Andrzeja w zdumienie, gdyż w Polsce polityka nie była tak jawna, jak tutaj. On też jeździł ze szkołą sadzić drzewka w czynie społecznym do Chorzowskiego Parku Kultury, ale wiadomo było, jak to się kończyło, wszyscy tam się świetnie bawili, za to pracownicy miejskiej zieleni mieli więcej roboty po akcji, niż przed. Wyjazdy na zafrę, trabajo voluntario ludzi nie umiejących pracować na plantacji było dla Andrzeja równą głupotą i wiedział, już że to wszystko po to, by społeczeństwo wychować, a nie by coś pożytecznego dla kraju zrobić. Propagowanie ubóstwa, jako przeciwstawienie się amerykańskiemu zalewowi zbędnych przedmiotów doprowadziło do wydłużania się kolejek za przedmiotami niezbędnymi, a walka z indywidualizmem sprowadziła się do walki z długimi włosami u mężczyzn.

I na te wszystkie rozmyślania Andrzeja zjechały z Warszawy Zieleńcówne.
Andrzej nie wiedział, czy miały w walizkach ukryte dżinsy, były ubrane w zachodnie ciuchy, miały kosmetyki kupione w PKO, były swobodne i nieskończenie piękne.

Krystyna wysyłała Ewę do sklepu i Ewa jechała autobusem bardzo chętnie, zawsze przywoziła to, czego brakowało w czasie ich jazd po reglamentowane produkty, czyli głównie owoców, które rzucano w różnych dniach, w różnych ilościach i różnego asortymentu, a oni przyjechali tu po to, by nareszcie najeść się ich do syta. Ale zamiast do sklepu na calle 42 w Marianao, Ewa potajemnie wsiadała w autobus wiozący ją w odwrotnym kierunku, gdzie samej wypuszczać się nie wolno było, czyli do Habana Vieja. Prosiła kierowcę, by wysadził ją na Malecónie u wylotu ulicy Galiano, która podobno nazywała sią Avenida Italia, ale Ewa nie wiedziała, czy nazwę zmieniono po Rewolucji, w każdym razie wszyscy teraz nazywali ją Galiano.
Była to ulica którą pamiętała z poprzedniego pobytu na Kubie, z murowanymi arkadami, z wysoko sklepionymi sufitami, pięknymi gzymsami, ciężkimi parapetami okiennymi i monumentalnymi balkonami. Jak pamiętała, był tu pięciopiętrowy duży, klimatyzowany magazyn z ruchomymi schodami, kompletnie pusty, po którym jeździła zachwycając się tymi ruchomymi schodami, bielą silnie oświetlonych pomieszczeń, gdzie gdzieś w rogu na jakimś piętrze wisiały zachwycające girlandy sztucznych kwiatów i na półkach posążki Buddy, oraz figurki katolickich madonn, najczęściej czarnych, trzymających na rękach czarnoskórego Jezusa. To wszystko pragnęła zobaczyć jeszcze raz i przywitać się z tym wszystkim. Bo na odwiedzenie dzielnicy chińskiej nie starczało już jej odwagi.
Rewolucja kulturalna w Chinach zapoczątkowana w maju przerażającymi wydarzeniami nie dotarła na Galiano. Tu smutni, niezwykle chudzi, zgięci w pół starzy Chińczycy podążali jak zwykle milcząco od morza w górę ulicą Galiano, na nikogo nie patrząc, niemal niewidzialni wśród ładnie ubranych Kubańczyków w białe garnitury i słomkowe kapelusze i Kubanek w obcisłych sukienkach, zawsze w pończochach i na obcasach. Podążali do swojej dzielnicy Barrio Chino rozpościerającej się niemal kilka metrów od Capitolu pomiędzy ulicami Amistad i Dragones. Tam w połowie dziewiętnastego wieku osiedlili się ich przodkowie, którzy przybyli tu statkami z nędznych prowincji Kanton i Hakaka jako pracownicy najemni, dołączając do czarnych niewolników na pola trzciny cukrowej, gdzie zawsze brakowało rąk do pracy. Dwa tysiące Chińczyków lojalnie walczyło z Hiszpanami o niepodległość Kuby, ale kiedy Rewolucja nacjonalizowała ich luksusowe restauracje, sklepiki, teatry, kasyna, salony, nocne kluby z wyrafinowanymi imprezami i tańcami, zabrano im banki, winiarnie, kioski z chińskimi gazetami i książkami rozproszyli się na uchodźctwie w państwach sąsiednich Ameryki. Część osiedliła się w Stanach, Dominikanie i innych krajach Ameryki Łacińskiej, ale ci mający tu już rodziny z Kubankami zamieszkała poza dystryktem i Ewa wyobrażała sobie, że tam, w tej tajemniczej dzielnicy chińskiej należącej do Habana Vieja muszą mieszkać tylko starzy, łysi Chińczycy z warkoczem na plecach, którzy już ze względu na wiek nie mogli ani emigrować, ani tworzyć mieszanych małżeństw.
Szła ulicą Galiano w upalne przedpołudnie chroniąc się przed słońcem jak wszyscy przechodnie podcieniami, słońce dopadało ją jak przekraczała przecznice Galiano: San Lázaro, Trocadero, Lagunas. Wszystkie przecięcia kończyły wspaniałe, kilkukondygnacyjne neobarokowe kamienice. Między Animas a Virtudes stał Hotel Lincoln. Tu w restauracji hotelu zbierała się elegancka elita Hawany, przychodziły kobiety ubrane w pobliskim El Encanto według najnowszej europejskiej mody od Diora i Chanel. Były tu marmurowe posadzki, lustra w złotych ramach, białe posągi amorków, kryształowe żyrandole i boazerie z różowego marmuru. Fidel jeszcze przed przejęciem władzy kazał porwać stąd i przetrzymać światowej sławy mistrza świata w wyścigach samochodowych na czas odbywających się w Hawanie Batisty ważnych zawodów, by prezydent Kuby nie cieszył się jego sukcesem. Ewa wiedziała, jak ważny jest sport dla popularności panującego rządu pamiętając emocje Wyścigu Pokoju w Polsce i zapewne wiedział to też Fidel. Nim wypuścił na wolność kierowcę rajdowego jak już zawody się zakończyły, zniknięcie gwiazdy wyścigów samochodowych odnotowały gazety w Nowym Jorku, Rzymie, Paryżu, Meksyku i Buenos Aires. Wbrew tym wszystkim deprecjonującym rząd zabiegom Fidela, kapitalistyczny hotel Lincoln, służący teraz w większości notablom radzieckim, wyglądał wspaniale.
Gdy przeszła przecznicę Concordia, po drugiej stronie Galiano wyłonił się jeden z największych budynków na Kubie, dziesięciopiętrowy gmach zbudowany w czasie drugiej wojny światowej w stylu art déco. Składał się z 67 mieszkań oraz dwóch dużych sal widowiskowych: „Teatro América” dla 1800 widzów z ogromnym marmurowym holem, oraz pierwszego klimatyzowanego kina w Hawanie „Radio Cinema”. Była tam przed Rewolucją słynna restauracja prowadzona przez Chińczyków.
Ponieważ drzwi w kinie pozostawiono otwarte, a seanse filmowe odbywały się cały dzień systemem non stop za jedno peso wstępu, Ewa poczuła przechodząc obok falę zimnego powietrza.
Dalej już, po przekroczeniu ulicy Neptuno, był wyłożony wielkimi kamiennymi płytami z otworami na drzewa, park powstały po spaleniu największego i najwykwintniejszego domu towarowego przedrewolucyjnej Kuby, El Encanto, gdzie po jego znacjonalizowaniu i zwolnieniu 400 pracowników, którzy wyemigrowali do Miami, Che zdążył kupić sobie skórzaną kurtkę, którą Alberto Korda rozsławił na cały świat najsłynniejszym portretem Guevary.
W 1961 roku 23 letni pracownik sklepu, agent CIA – jak powiedział o nim w przemówieniu Fidel – nocą podłożył dwie bomby. Dom spłonął wraz z 43 letnią Fe del Valle, zwaną „Lula”, która tej nocy jako strażnik milicji tam przebywała. W trzy miesiące terrorysta został schwytany i wykonano na nim wyrok śmierci przez rozstrzelanie.
Tragicznie zmarła Fe del Valle ma posąg w parku jej imienia.
Ewa była już u celu swojej wędrówki, skręciła w przecznicę Neptuno do domu towarowego, który sobie mgliście przypomniała, jak była tu dwa lata temu. Dom towarowy zatrzymał nazwę sprzed Rewolucji, nazywał się La Epoca i konkurował niegdyś ze świetnością spalonego i zamienionego na park El Encanto.
„Epoca” był ogromnym budynkiem, miał wejścia i wyjścia przez Galiano, San Rafael i Águila. Schody ruchome już nie działały, ale w dalszym ciągu była klimatyzacja, co Ewa przywitała z zadowoleniem, gdyż zmęczyła się upałem idąc tu aż z Malecónu. I tak budynek szczęśliwie przetrwał trudne porewolucyjne czasy pełniąc w dalszym ciągu swoją pierwotną handlowa funkcję. Inne sklepy przy Galiano, gdzie przed Rewolucją w sobotnie popołudnia pielgrzymowały na zakupy kobiety z całej wyspy, zamieniono z powodu braku produktów do handlowania na inne użyteczności, jak mieszkania, magazyny czy zwyczajnie zburzono.
La Epoca sprawiała wrażenie całkowitej bezużyteczności z powodu braku materii do handlowania i pozór ten zastępowano różnymi rodzajami przedmiotów związanymi z kulturą chińską, widocznie ze względu na bliski Chinatown, a może z innego powodu i Ewa skrupulatnie przechodząc między regałami wchłaniała te wszystkie smoki i koronkowe zdobienia w marmurze i drewnie. Były tajemnicze, nie wiadomo jak wykonane ażurowe kule w kuli promieniowały jakimś smutkiem bezużyteczności dewocjonaliów stojących w jednym miejscu, których znaczenia Ewa nie rozumiała i niejednokrotnie się ich bała. Całe szczęście wystawione na sprzedaż egzotyczne sztuczne kwiaty wykonane z nasączonego stearyną papieru i wzmocnione drucikami zwisały girlandami z wysokich sklepień i dawały oczekiwaną przez Ewę wesołość i optymizm.
I kiedy Ewa jechała z powrotem autobusem na zakupy do Marianao, myślała o tym, że właściwie nie odczuła już elegancji ulicy Galiano, którą ulica utraciła bezpowrotnie, ale była zadowolona, że i tak to co pozostało było o wiele bardziej wykwintne niż Supersam i Zenit w Katowicach, sklepy które nie musiały ulegać degradacji, gdyż od początku były zdegradowane.

Trudno było zorganizować wycieczkę poza Hawanę, chociaż na przeszkodzie nie stawała Krystyna źle znosząca tropiki, ale środek lokomocji, którym można było się z Hawany wydostać.
Rudkowi udało się w końcu na niedzielę namówić Indianina, by przyjechał swoim służbowym chevroletem wczesnym rankiem pod ich dom. Niestety, Kubańczyk przyjechał z trzygodzinnym poślizgiem. Już spakowani stali na ulicy o umówionej godzinie i wyglądali jego przyjazdu, by ani minuty nie utracić z czasu wycieczki, aż wreszcie wrócili do domu sfrustrowani, rozpakowali rzeczy do jedzenia, włożyli do lodówki i wtedy Indianin zatrąbił.
Do Soroa było ponad godzinę zachodnim odcinkiem Carretera Central. Samochód jechał cały czas ponad sto kilometrów na godzinę, tak szybko, że szare pnie brzuchatych palm tylko migały za szybą. Mijali miasteczka z takimi samymi jak w Hawanie podcieniami, wielobarwne i wesołe, ale także puste przestrzenie wiejskich pól i nieużytków sawanny porośniętej suchymi chaszczami. Na horyzoncie migały wzgórza i pojedyncze chatki kryte palmowymi liśćmi i wtedy wszystko sprawiało wrażenie pustki i nostalgicznego smutku.
Nagle jadąc w kierunku prowincji Pinar del Río pejzaż zaczął się zmieniać i z czerwonej ziemi wyrosły pagórki pokryte dżunglą. Były to wapienne mogoty, mające też wewnątrz jaskinie, w których mieszkali Indianie przed kolonizacją, teraz były obiektem badań grotołazów z całego świata.
Po nacjonalizacji posiadłości Soroa wysyłano tu na wakacje, do rezydencji właściciela kolekcji storczyków, będącej teraz własnością Oddziałów Specjalnych w Soroa, notabli i ich rodzin, a także chwalono się nią wożąc tu delegacje zagraniczne. Było co pokazywać. W nieskazitelnie czystym powietrzu rosła bujnie wszelka egzotyczna roślinność dzięki częstym deszczom, a delikatne storczyki zakwitały jak polne kwiaty.
Zaparkowali w dolince na południowych stokach Sierra del Rosario, gdzie już po Rewolucji wybudowano kilkanaście supernowoczesnych domków campingowych z białymi betonowymi dachami i dokończono budowę basenu i restauracji.
Poszli w górę ścieżką przez dżunglę, mijając polecane tablicami informacyjnymi miejsce, gdzie powinien być wodospad, ale akurat był wyschnięty. Zwisały liany egzotycznych drzew, w poszyciu rosły znane Ewie rośliny z upraw doniczkowych na parapetach okien w Polsce, a wszystko razem było jak sienkiewiczowski opis z „W pustyni i w puszczy”. Liściaste lasy górskie, niejednokrotnie teraz kwitnące na czerwono, z drzewami czasem sięgającymi 30 metrów wysokości zachwycały bujnością. Przetykane bambusami, palmami, sosnami karaibskimi różnymi odcieniami zieleni układały się w harmonijne kolorystyczne struktury. W niższych piętrach puszczy rozpoznawali krzewy kawowe, będące pewnie pozostałością po plantacji, gigantyczne paprocie i widłaki wielkości człowieka, oraz tak samo duże krzewy borówek, agaw i kaktusów.
Po pół godzinie dotarli na szczyt pagórka gdzie był El Mirador i gdzie Rudek kazał zejść Ewie na skraj tuż nad przepaść, by ująć aparatem fotograficznym, w którym miał kolorowy film z przeźroczami równocześnie z porośniętymi dżunglą pagórkami widniejący w tle turkusowy prostokąt basenu. Mirador, pozbawiony zapewniających bezpieczeństwo turystom poręczy poprzez swoją naturalność dodał ich wycieczce element grozy, szczególnie, że Ewa cierpiała na lęk przestrzeni.
Z tego niewielkiego wzgórza – balkonu 250 metrów nad poziomem morza – roztaczał się piękny widok: ku południowi na wybrzeże Morza Karaibskiego, a ku północy na pasma górskie Sierra del Rosario. Słychać tu było odgłosy ptaków, które wokół nich krążyły, siadały na okolicznych drzewach i śpiewały.
Wszystkie gady i płazy towarzyszące im w wyciecze jak i wszelkie insekty były podobno niegroźne i nie wyrządzające ludziom żadnej krzywdy. Niestety, nie zobaczyli boa kubańskiego, ani żadnego zwierzątka, oprócz jaszczurek, które ciągle zmieniały kolor i przestraszone trąconym nieopatrznie butem, gdyż po zmianie koloru nie sposób było je zauważyć, uciekały pozostawiając ogony.
Ponieważ milczący Indianin został w restauracji „El Salto” i nie chcieli, by długo na nich czekał, kontemplacja dzikiej kubańskiej przyrody powoli, ku żalowi Ewy, się kończyła, musieli wracać.
Pozostało do zwiedzenia jeszcze tylko Orchidarium pełne tropikalnych begonii, storczyków, krotonów, anturium i kwiatów których Ewa nigdy w życiu nie widziała. 65000 kwitnących akrów będących teraz filią Uniwersytetu Hawańskiego było obiektem badań naukowców z całego świata. Cały stok niemal pionowego zbocza wzgórza otaczał gaj palm królewskich. Na ogród składały się małe poletka – poziome półki okolone żywopłotami oddzielającymi poszczególne gatunki kwiatów. Było ich tysiące z całego świata, w tym 700 gatunków storczyków z Azji, Ameryki Południowej i innych regionów tropikalnych, wiele rzadkich odmian, nigdzie nie spotykanych, ocalonych od wymarcia. Wszystko pachniało, wydawało dźwięki rojących się, połyskujących wielobarwnych kolibrów, motyli i pszczół. Storczyki rosły na innych żywych roślinach, zwisały z sufitu szklarni, w doniczkach, między skałami i także zupełnie swobodnie na trawnikach.
Wszystko to powstało na żyznych polach plantacji kawy założonej tutaj z końcem dziewiętnastego wieku, by potem nowy właściciel pochodzący z Wysp Kanaryjskich, polityk w kampanii prezydenckiej Machado i potem minister w rządzie Batisty kupił tę posiadłość, wybudował tu rezydencję dla żony, założył ogród storczyków, których z biegiem lat stał się znawcą i perfekcyjnym kolekcjonerem. Po Rewolucji wrócił na Wyspy Kanaryjskie, gdzie po roku zmarł, pozostawiając komunistycznej Kubie 700 gatunków orchidei, 6000 kwiatów ozdobnych oraz bogatą bibliotekę.

Kiedy siedzieli już w restauracji, a czarnoskóra kelnerka przynosiła im talerze z czarnym ryżem fasolą i kawałkami białego mięsa krabów, Rudek zapalił papierosa przywiezionego przez Krystynę z Polski, ale Indianin wolał swojego Partagása, który mimo znacjonalizowania fabryki, nie zmienił nazwy.
Co robiono z tak dużą ilością storczyków, zastanawiała się Ewa i przypomniała sobie kolorowe zdjęcie storczyków wpinanych przez stewardesy pasażerom samolotów lądujących na Kubie w amerykańskim przewodniku wydanym dziesięć lat temu, który właśnie Andrzej kupił za 1 peso w jakiejś księgarni w Starej Hawanie.