na druk jeszcze za wcześnie…

Ksiądz chodzący po kolędzie zawsze kończył swoją posługę na ten dzień na mieszkaniu Krystyny i kiedy dotarł do nich, był już wykończony. Zatrzymywany przez popisy operowe Hechlińskiego na pierwszym piętrze i grę na skrzypcach Małgosi na drugim, nie chciał już oglądać maski zrobionej przez Ewę ze skorupy mamey, podtykaną mu przez Wandę. Śpieszył się, podpisywał z roztargnieniem święte obrazki kilka razy pytając o imiona, tłumaczył, że nie zdąży dzisiaj odmówić swojego obowiązkowego pensum modlitw przed północą i zaraz wyszedł. Ewa zachłannie zgarnęła ze stołu pokrytego białym obrusem, gdzie paliły się jeszcze dwie świeczki po dwóch krańcach krzyża, cztery nowe święte obrazki, którymi na dziecięcej mszy świętej o dziewiątej w niedzielę handlowano wymiennie.
Zaraz po świętach Wanda wróciła do Przemyśla, gdzie czekały ją obowiązki administratora kamienicy, pobieranie czynszów i chandryczenie się z lokatorami. Odprowadzona rankiem przez Krystynę na zatłoczony pośpieszny „Szczecin-Przemyśl”, kiedy było jeszcze ciemno, weszły na dworzec nowoczesnym wejściem od placu Andrzeja, ale Wanda trudy podróży odczuwała już na jej początku. Pociąg na peron wjechał pełen, już w Gliwicach się napełnił, a co sprytniejsi i zdesperowani jechali do Gliwic, by zająć miejsca siedzące. Całe szczęście, że minął już okres bożenarodzeniowy o wiele gorszy do podróżowania, jednak i tak pasażerów było pełno przez okrągły rok, a w przedziałach cuchnęło od potu, odoru nigdy nie pranych płaszczy, nie wiadomo dlaczego nie zdejmowanych w czasie podróży, które pod wpływem upału panującego w przedziałach śmierdziały jeszcze bardziej. Wandy nigdy nie było stać na pierwszą klasę, którą zawsze podróżował jej syn Leszek z Wrocławia. Udało jej się wcisnąć między wiejskie kobiety i tak przesiedziała dziesięć godzin. Nikt z przedziału nie pozwolił otworzyć okna, kosze z jedzeniem dodatkowo wydzielały mdlący zapach i Wanda dusiła się, nie miała nawet siły prowadzić rozmów z sąsiadami, które bardzo lubiła i chwalić się wnukami, które były na Kubie. W Tarnowie sporo ludzi wysiadło, przedział się przerzedził, ale za to pociąg zwolnił i jechał już jak osobowy, mimo, że nie zatrzymywał się na małych stacjach. Kiedy po dziesięciu godzinach zbliżali się do Żurawicy, Wanda już stała ubrana w futro i kapelusz w korytarzu obok śmierdzącego ustępu, trzymając swoją niewielką przedwojenną walizkę ze skóry. Przejechali most kolejowy, wjechali na peron i Wandzie mignął stojący na peronie, czekający na nią Emil.
Wanda z niesmakiem popatrzyła na ruinę przepięknego niegdyś dworca, który miał wygodny, zamknięty czterema ścianami hall, nie jak ten nowoczesny w Katowicach, gdzie wszędzie hulał przeciąg i wiatr. Hall był wielki, kwadratowy gdzie na 12 plafonach nad krużgankami w łukach były niegdyś wymalowane olśniewające, barwne herby, a teraz brud i odłażąca farba nie pozwalały się nawet domyślać, że coś pod tym było. Stropy, pełne wcześniej zdobień, kasetonów i złoconych listew szpecił liszajowaty, spękany kolor klejowej farby.
Ominęli wałęsających się, bezzębnych pijaków w łachmanach i wyszli z Emilem na plac Dąbrowszczaków, na którym przed wojną stały secesyjne kamienice. Po bombardowaniu w 1939 i uprzątnięciu ruin było teraz pusto, zrobiły sobie tu dworzec niebieskie pękate autobusy oblegane przez chłopki z wiklinowymi koszami i cynowymi bańkami, pędzącymi do nadjeżdżających pojazdów, gdzie zaraz się formował tłum. Przepchali się przez dworzec autobusowy MKS i PKS i poszli pod górę do ulicy Dworskiego. Mimo zawieszek, nikt już nawet nie wiedział, że dawno temu przemianowano nazwy ulic i że idą teraz po ulicy 1 Maja. Nikt w Przemyślu nowych nazw nie tylko nie uznawał i nie używał, ale po prostu o nich już dawno zapomniano. Przyjezdni pytający o plac Karola Marksa, czy nadbrzeże Fryderyka Engelsa nie dostawali nigdy od tubylców odpowiedzi. Po prostu oni takich nazw nigdy nie słyszeli.
Emil z Wandą rozmawiali o nowej ustawie ratalnej. MHD i PDT mogły sprzedawać ubrania na raty, płaciło się tylko 200 złotych miesięcznie. Ich to nie dotyczyło, bo ubierali się na ciuchach, gdzie zazwyczaj o wiele lepsze ubrania, garnitury i płaszcze mieściły się w kwocie jednej raty. Ale urządzenia domowe kończyły swój żywot, a Emil marzył o nowym telewizorze, a Wanda o lodówce. Stała w kuchni przedwojenna lodówka na lód, ale lodu nikt przecież teraz nie woził. Zniesiony został tak zwany dolny pułap kwoty zakupu artykułów, który do tej pory wynosił 1200 złotych. Obecnie można było płacić w nawet 18-miesięcznych ratach. Na raty można było kupować lodówki “Ził” i „Silesia” znane z oszczędnego zużycia prądu, pralkowirówki produkcji krajowej z wyjątkiem SHL, zegarki krajowe i radzieckie.
Nim doszli do zaułku Pierackiego, Emil zdążył opowiedzieć Wandzie przygodę swojego kolegi, kolejarza z Żurawicy, który kupił sobie motorower „Komar”, by móc wygodnie i szybko dojeżdżać na kolej ze wsi, skąd nie było żadnego połączenia autobusowego. Ale ponieważ pojazd się od razu popsuł, a był na gwarancji, oddał go do sklepu, w którym go kupił. Zwodzono go miesiąc, mówiąc, że jeszcze nie naprawiony. Nagle wezwała go MO z Żurawicy i oskarżyła o kradzież motoroweru „Komar”, co wytropili po numerze silnika. Po wyjaśnieniu nieporozumienia, „Komar” wrócił znów do sklepu, gdzie zwodzono go z naprawą kolejne kilka miesięcy. Stamtąd „Komara” odesłano do Łazisk Górnych, gdzie niedawno otworzono specjalną placówkę naprawy motorowerów. Pojechał więc po Komara na drugi koniec Polski, co – jak zauważył praktyczny Emil – nie było dla niego kosztowne, gdyż jako kolejarz miał bilet za darmo. Tam znalazł w jednej z hal swego „Komara” z wymontowanym silnikiem. Po awanturach, na krawędzi załamania psychicznego dowiedział się od samego kierownika, czego nie chciano z początku uczynić, że „Komara” nie da się naprawić, bo nie ma i nie będzie części zamiennych. I – jak podsumował Emil, kiedy wchodzili na schody – dojeżdża do pracy na rowerze. Ma na całe szczęście solidny, przedwojenny rower.
Na etażerce w pokoju Wandy czekał na nią stos pocztówek świątecznych. Przyjaciółka z jej pracy w tartaku przysłała życzenia z trzydniowego pobytu w Wiśle, gdzie była z wnukiem i zapłaciła „tylko” 325 zł od osoby, co przecież stanowiło tyle, ile wynosiła emerytura Wandy.
Zasmuciła się listem osamotnionej Janeczki, z którą przyjaźniła się przed wojną. Wyjechała lekkomyślnie z Przemyśla by zamieszkać w Bytowie z synem i synową.

Kochana moja Wandeczko!
Bardzo przepraszam, że tak długo nie pisałam, ale jestem kaleką. Człowiek czasem jest tak zdegustowany, że zadaje sobie pytanie po co ja żyję, komu ja jestem potrzebna? W końcu do czego człowiek doszedł i czym jest? Zbędnym człowiekiem i każdemu zawadza! Nie wiem czy ci pisałam, że miałam wypadek, u znajomych upadłam i tak mnie Bóg skarał, w przedpokoju osłabłam i przewróciłam się na sam środek potrącając maszynę do szycia, ciągnąc firankę. Karnisz się mi w nogę wbił, zrobiła się głęboka rana, jest to powód, że nie mogę do dzisiejszego dnia chodzić na nogę. A ponieważ wypadek w podeszłym wieku to i krążenie nie jest w porządku. Wyobraź sobie Wandeczko szpital w Słupsku polecili leczyć w tutejszym szpitalu, to telefonistka powiedziała, że w tym wieku nie będą przyjmować do szpitala i tak siedzę w domu. Nigdzie nie wychodzę, bo bucika nie włożę. Nieraz sobie popłaczę, ale co robić, moje życie dla nich nic, ich nie obchodzi babka. Babka dobra wtedy jak ma pieniądze – szkoda że nie możemy się zobaczyć, opowiedziałabym ci kochana Wandeczko, a jak Pan Bóg da doczekać, a będzie jeszcze gorzej, bo nie mogę się wybrać do Ciebie. Teraz mieliśmy ruch w domu, Małgosia wyszła za mąż, ale robili bardzo skromnie i dobrze, bo po co robić huczne wesele i długów pełno.
Kochana napisz mi co u Ciebie? Jak byłam w Przemyślu i pracowałam na poczcie, naczelnik namawiał mnie, bym przyniosła podanie, darował mi mieszkanie, a ja durna zrezygnowałam, chciałam być między ludźmi! A tak tyle wycierpiałam! Oj, mam dużo do opowiedzenia! Wybacz mi pismo.
Tak miło wspominam jak byłam u Ciebie, tyś mi kochana tyle serca okazała i byłaś taka miła i dobra.
Nie zapomnę, całuję gorąco Ciebie i Krysię i Leszka.

We wtorek Wanda poszła na miasto. Śnieg leżał chodnikach ulicy Dworskiego, ale nie był tak czarno szary, jak w Katowicach, a i cały Przemyśl wydawał jej się bardziej radosny niż ponure Katowice. Mimo, że Emil przynosił w menażkach obiad ze stołówki kolejowej także i dla Wandy, według niej były to pomyje i Wanda unikała tych obiadów jak ognia, a ponieważ nie palili w piecu w kuchni i podgrzewali tylko na maszynce elektrycznej, w kuchni było tak zimno, że nie dawało się tam nic przyrządzać. Wstąpiła więc do Baru Mlecznego na rogu Dworskiego i Placu na Bramie zwanego Placem Karola Miarki czym pozbyto się historycznej nazwy grodu z murami obronnymi. Właśnie w tym miejscu była Brama Lwowska.
Zjadła 7 pierogów ruskich ze skwarkami i popiła kwaśnym mlekiem w białym, litrowym kubku z napisem PSS Społem. Minęła Pomnik Wdzięczności, wzniesiony ku czci żołnierzy radzieckich którzy polegli oswobadzając Przemyśl. Teraz na kamiennych blokach leżał śnieg i przezierała zaprószona czerwona gwiazda. Obok kościoła Reformatów od strony placu Marksa stał na cokole pomnik gwardiana Krystyna Szykowskiego w franciszkańskim habicie z wzniesioną do góry flagą pod Kormanicami trzysta lat temu uwalniając tym gestem jeńców wziętych w jasyr i odbierając łupy Tatarom. Obok na murze kościoła Wanda drobiazgowo przeczytała wszystkie klepsydry i nie napotkała na szczęście ani jednego znajomego.
Administracyjnie była to parafia Wandy. Kościół Reformatów wzniesiono jeszcze w siedemnastym wieku, otoczony murami pełnił przy Bramie Lwowskiej rolę barbakanu, stał 3 metry niżej niż jezdnia. Wewnątrz panował tajemniczy mrok dzięki starożytnym freskom, obrazom, zabytkowym portalom i rokokowej ambonie. Modliła się niemal w pustym kościele, kilka kobiet uległe naleganiom proboszcza z niedzielnej ambony, by dyżurowały w ciągu dnia nie przerywając modlitw i baczyły na ewentualnych złodziei, siedziały w ławkach.
Potem szła Jagiellońską powstałą w miejscu wyburzonych murów miejskich na ciuchy, tam, gdzie było getto, a po wojnie został tylko na końcu plac Czarnieckiego. We wtorki i piątki przychodziło tu pół Przemyśla. Minęła baby z pijawkami w słoikach na Kamiennym Moście i chodziła między stertami amerykańskiej, używanej odzieży leżącej na foliach gęsto powykładanej na bruku. Zastanawiała się, czy w sklepach nie ma lepszych ubrań, z pewnością przynajmniej nie trzeba ich szukać jak w tych stertach. W telewizji reklamowano nowe wyroby włókiennicze z dodatkiem anilany i elany i klejone zamiast szycia metodą radziecką. Łódzka Fabryka Anilany powiększyła dostawy, dodawano więcej włókien elanowych i polanowych, zastosowano najnowszą technologię używając piankę poliuretanową, ubrania ocieplano laminatami, pojawiły się tkaniny niemnące, niekurczliwe, wodo- i molo- odporne, sztuczna skóra i kauczuki syntetyczne.
Wróciła Jagiellońską do Placu na Bramie i zamiast skręcić do domu, poszła jeszcze na Rynek, który Rynkiem przedwojennym już nie był, tylko wielką, skośną przestrzenią, gdzie w czasie jej nieobecności postawiono przed prezydium MRN okrągłą fontannę z niedźwiedziem w środku, odlanym w zakładzie odlewni dzwonów. Fontanna o tej porze roku z przysypanym śniegiem, czarnym niedźwiedziem wydała się Wandzie smutna. Sam rynek został zlikwidowany, był to teraz plac Wielkiego Proletariatu i to już samo w sobie było smutne. Stał tu kiedyś ratusz i piękne kamieniczki.
U wylotu Grodzkiej i Fredry minęła kiosk meteorologiczny, przed budynkiem Okręgu Lasów Państwowych przynajmniej stali od przedwojnia na cokołach Adam Mickiewicz, a naprzeciw król Jan III.
Weszła na Franciszkańską, którą po wojnie nazwano Stalingradzką a teraz Tysiąclecia, wstąpiła do sklepu „22 lipca” i spytała kiedy będą dostawy pomadek na wagę i ptasiego mleczka. Potem zahaczyła o sklepy z ubraniami, wszystko było bardzo drogie i brzydkie. Franciszkańska kończyła się Placem Karola Świerczewskiego i jego pomnikiem, który upodobały sobie gołębie, gdyż na jego czarnej powierzchni najlepiej były widoczne ich odchody. Kiedy weszła na Dworskiego, była już zmęczona. To, że przemianowali ją na 1 Maja było słuszne. Była tu Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej i gdzieś obok, w osobnym gmachu znajdowała się Służba Bezpieczeństwa.
Emil wręczył jej list od Krysi w niebieskiej kopercie. Krysia pisała, że Rudek dostał już bilet dla siebie i dla niej na wyjazd na Kubę i musi przyjechać do dzieci do Katowic ostatniego lutego.

Zdawało się, że Rudek odlotu dzieci i Krystyny nawet nie zauważył. Pochłonięty był problemami kubańskimi tak bardzo, że nie zauważył nawet, że codziennie kiedy wracał z pracy, zjawiał się przed jego domkiem opuszczony pies Czechów, którzy wyjechali z wyspy, były narzeczony Miki, Puntik. Był to bardzo piękny kundel o kasztanowej, przechodzącej w złote pasemka grubej sierści i trudno go było nie zauważyć. Dlatego Rudek go jednak w końcu zauważył i zaczął codziennie wynosić Puntikowi zupę, którą zawsze po pracy sobie gotował. Jak szedł do sąsiednich domków w odwiedziny, Puntik mu towarzyszył, siadał przed domkiem i czekał, aż Rudek z niego wyjdzie i odprowadzał go do domu, potem znikał, by o godzinie 17 następnego dnia pojawić się przed domem Rudka na zupę.
Ale na Kubie były ważniejsze sprawy, niż bezdomne psy. Ogniskiem zapalnym było Guantanamo, zwane przez Kubańczyków Caimanera, oddane Amerykanom mocą ustawy na wieczyste użytkowanie. Tę bazę wojską, za którą Amerykanie płacili Kubie czynsz i zatrudniali w niej miejscowych Kubańczyków dobrze im płacąc, pod naciskiem Chruszczowa Fidel chciał oddać Związkowi Radzieckiemu, by mógł tam sprowadzić sprzęt wojskowy. W związku z tym odbywały się ciągle próby wybębniania jankesów z wyspy na wiele sposobów. Już 13 stycznia 1964 roku spędzono pod pusty budynek amerykańskiej ambasady w Hawanie tłum, skandowano przez megafony Pim para fuera – abajo Caimanera!. Zawieszono na balkonie karnawałową kukłę Wuja Sama i podpalono flagę amerykańską. Rudek te godziny nienawiści omawiał w biurze skarżąc się, że nie może się porozumieć ze swoim bratem mieszkającym w stanie Ohio i musi słać do niego listy przez Polskę, gdzie je dopiero odsyłają na amerykański kontynent, przez co korespondencja idzie kilka miesięcy.
Guantanamo było ogniskiem zimnej wojny, ale też wojny na wodę. Fidel zakręcał bazie wojskowej wodę i humanitarnie otwierał wodociąg na godzinę na dobę „dla kobiet i dzieci”. 10 lutego w bazie zapadła decyzja rozpoczęcia budowy urządzeń do odsalania wody morskiej, która miała kosztować dziesięć milionów dolarów i uniezależnić Guantanamo od Kuby. Przedsięwzięcie było drogie i trudne, materiały i urządzenia przywożono ze Stanów, ale wytwórnia słodkiej wody ruszyła w kilka miesięcy później, dokładnie w dniu wielkiego święta kubańskiego ustanowionego na cześć Ruchu 26 Lipca. W odpowiedzi na to Castro zwołał konferencję dla dziennikarzy w Varadero w hotelu International, gdzie siedząc w fotelu z zapalonym cygarem w obscenicznych słowach straszył Amerykanów radzieckimi rakietami. Potem radzieckie spychacze ścięły kaktusy pod budowę bunkrów w szerokim na trzysta metrów pasie ziemi i trzydziestoośmiokilometrowej linii granicznej przy bazie Guantanamo. Zbudowano 400 kubańskich bunkrów wojskowych, na które jankesi skierowali swoje działa i reflektory, oświetlali je nocami także z powietrza helikopterami. Amerykanie obliczyli, jak podało radio Cuba Libre w Miami, że kosztowało to co najmniej piętnaście milionów dolarów. Kubańczycy w Guantanamo rzucali kamieniami i obraźliwymi słowami, nękali i straszyli marines.
Sowietyzacja na Kubie się zaostrzała. Sprowadzeni z ZSRR agenci pomagali w tworzeniu sieci donosicieli znanej pod nazwą Comites para la Defensa de la Revolucion.
Mimo to w pracy Rudka otwarcie rozmawiano o emigracji i ucieczkach, szczególnie, kiedy Fidel pozwolił przez port Camarioca w pobliżu Matanzas opuszczać Kubę w ramach łączenia rodzin. I tak wcześniej nielegalnie przez Camariocę uciekało na pontonach i łódkach mnóstwo zdesperowanych Kubańczyków, ich tragedie były w pracy Rudka omawiane. Ale najboleśniejsza była akcja Piotruś Pan, gdzie dzieciom obiecywano baśniowe przygody na emigracji. W latach od 1960 do 1962 poprzez katolicką organizację wykorzystującą fakt, że dzieci nie muszą mieć wiz do Stanów Zjednoczonych, przeprowadzono „Operación Peter Pan”. Przez dwa lata wygnano z wyspy 14 tysięcy dzieci w wieku szkolnym, którym obiecano, że rodzice zaraz do nich dołączą. Stało się to niemożliwe, czego nie przewidziano, gdyż porażka kubańskich rebeliantów w Zatoce Świn, a także kryzys rakietowy uniemożliwił matkom dołączenie do dzieci, nie dostały zezwolenia na wyjazd. Dzieci czekały na nie w domach dziecka lub rodzinach zastępczych i kreślarki w pracy Rudka o tym z płaczem opowiadały.
Jesienią 1964 roku Kuba stała się już państwem policyjnym. W organizacji Comites para la Defensa de la Revolucion, na czele której stanął minister spraw wewnętrznych Ramiro Valdes, legendarny rewolucjonista z ataku na koszary Moncada u boku Fidela było już trzy tysięcy agentów inwigilujących wszystkich i wszystko. Reformy rewolucyjne zakazały zmiany miejsc zamieszkania, dlatego chiuato mieli ułatwioną pracę. Zsyłano do obozów pracy katolików, Świadków Jehowy, Adwentystów Dnia Siódmego, Badaczy Pisma Świętego, baptystów, uchylających się od pracy, mówiących źle o Castro, anty castrowskich partyzantów i bojowników zsyłano do kubańskich kołchozów.
Teraz Rudek dowiedział się, że wydarzenia z 2 lutego 1964 roku miały inny przedbieg, niż podała prasa kubańska i agencja PAP, której notkę Piotra Ikonowicza Rudek przeczytał w „Trybunie Ludu” w polskiej ambasadzie. Pisano słowami Fidela o „głupiej prowokacji ze strony jankeskich imperialistów i agresji, której żadną miarą nie wolno tolerować!”. Cytowano moskiewską „Prawdę” nawołującą do przywołania amerykańskich piratów do porządku. A było tak, że kuter amerykańskiej Straży Wybrzeża spotkał cztery łodzie rybackie które przekroczyły pięciokilometrowy pas amerykańskich wód terytorialnych. Na łodzi wykryto nadajnik, trzydziestu ośmiu rybaków na czterech łodziach w mundurach kubańskich rewolucjonistów. Przyholowano ich na Key West i zaaresztowano.
Tymczasem Związek Radziecki słał Kubie mocą porozumień handlowych wyposażenie radiostacji, dok pływający, materiały i dokumentację techniczną dwóch elektrowni, portu rybackiego, zakładów metalurgicznych oraz zakładu remontu samochodów. Dzięki radzieckim ładowaczom zafra nie była tak ciężka. W przyszłym roku miały nadejść radzieckie kombajny radzieckie typu KCT-1. Przemysł rodzimy i import pozwalały też Kubie na dalsze postępy w mechanizacji. Przy kubańskiej zafrze zaczęły pracować też kombajny australijskie firmy „Massey-Ferguson”.
Wielka Brytania sprzedała też Kubie 16 autobusów Leylands.
W lipcu 1964 stany Zjednoczone spowodowały zerwanie z Kubą stosunków dyplomatycznych i handlowych państw Ameryki Łacińskiej. Johnson od roku był nowym prezydentem w Stanach i nagle nastąpiły też zmiany w ZSRR. W październiku 1964 Rudek przeczytał, że nagle Chruszczow ustąpił, a moskiewska „Prawda” wypomniała mu nieudolność kryzysu rakietowego na Kubie: „ugodził w prestiż Związku Radzieckiego”. Chruszczow kochał Kubę całym sercem, płakał, jak ją będąc na delegacji opuszczał i wszyscy spodziewali się po Breżniewie jeszcze czegoś gorszego, niż wyspę spotkało do tej pory.

Jeszcze w czerwcu 1964 władze kubańskie wystąpiły o przedłużenie pobytu przed urlopem Rudka i objęcie stanowiska doradcy technicznego. Zlecono mu projekt technologiczny zakładu prefabrykacji elementów konstrukcyjnych dla budowy fabryki lin w Bayamo na zlecenie Wiceministra Materiałów Budowlanych inżyniera Euzebio Ezenarro. Równocześnie projektował dźwig przenośny dla budowy domów osiedla mieszkaniowego, dla Dyrektora Departamentu Osiedli architekta Gabriela Zerguera. Do obu tych prac Rudkowi przydzielono dwóch nie w pełni wykwalifikowanych konstruktorów pracujących na poziomie polskich kreślarzy. Rudek za nich obliczał, poprawiał rysunki, często zaczynał od nowa źle wykonane prace. Zaraz po powrocie z pracy pracował w domu, by rano zanieść pracownikom rozwiązania. Z końcem listopada miał wykorzystać urlop zeszłoroczny i polecieć do Polski, ale prace były nie skończone i Rudek domagał się od swoich kubańskich przełożonych zwiększenia ilości konstruktorów o odpowiednich kwalifikacjach. W drugiej połowie grudnia zgłosiło się dwóch konstruktorów, podobno studentów uniwersyteckich, którym objaśnił projekt i zadania dla nich, ustalając termin rozpoczęcia przez nich pracy. Do pracy jednak nigdy się nie zgłosili. Rozpoczętą pracę w tej sytuacji kończył sam, Kubańczykom pozostawiając na czas swojego urlopu wyciąganie rysunków w tuszu, które cały czas poprawiał. Wtedy też odbywał się proces wdrażania i realizacja projektu, niekończące się konferencje, rady techniczne i dyskusje już w trakcie rozpoczętej budowy.

Rudkowi w styczniu 1965 roku dokwaterowano świeżo przybyłego warszawiaka, grafika Bogdana Zieleńca, który był tylko o rok od niego młodszy i okazał się wspaniałym człowiekiem, na dodatek urodził się w Sosnowcu i zaraz poczuli się ze sobą swojsko. Zieleniec wniósł w dom Rudka filozoficzny spokój i te wszystkie lęki związane z pracą i sytuacją polityczną, potrafił swoją zrównoważoną osobowością uśmierzyć, wprowadzić w ich życie dowcip i ironię. Rudek, nie znający się na sztuce współczesnej komentował liczne prace graficzne Zieleńca i obaj zarykiwali się ze śmiechu.
– To kogut – mówił Rudek, podczas gdy rysunek piórkiem przedstawił zupełnie coś innego. Zieleniec nabijał się z wyglądu betonowej szkoły Instituto Superior de Arte, do której jeździł codzienne gauaguą prawie 30 kilometrów na zachód wybrzeżem przez Miramar aż do rzeki Quibú. Szkoła w której uczył była największą chlubą architektury rewolucyjnej. Podlegała Ministerstwu Przemysłu Kuby, czyli ministrowi Che-Gueverze. Zadaniem Zieleńca było utworzyć tam „Wyższą Szkołę Wzornictwa Przemysłowego” jako część większego organizmu, czyli „Szkoły Sztuki Narodowej” . Ponieważ przyszło mu pracować w okrągłej kopule, gdzie nie było kątów prostych, psioczył na te niedogodności, szczególnie, że jego uczniowie przychodzili na zajęcia głodni i z biegiem czasu jego pracownia zamieniła się i w kuchnię, gotowali w niej jego przydziałowy ryż.
Po ukończeniu przez Rudka obu prac, departament “Asistencia tecnica” zarezerwował mu miejsce w samolocie na drugiego lutego 1965. Dwa dni wcześniej, 30 stycznia powiadomiono go, że równocześnie otrzymuje bilet na drogę powrotną dla siebie i dla małżonki. Krystyna nie zgodziła się na wyjazd dzieci, co łączyłoby się z utratą roku w szkole. Miały zostać w Katowicach z babcią.
W kilka dni przed odlotem skierowano go, w towarzystwie kubańskiego inżyniera Brezosa do Instituto de Los Reciersos Hiddraulico, gdzie dyrektor przedstawił mu prace, jakich powinien się podjąć po powrocie, i na których podjęcie się zgodził. Polecono pracownikowi wystąpić z pismem w tej sprawie do Ministerstwa Pracy z równoczesnym powiadomieniem Biura Radcy Handlowego przy Ambasadzie PRL i Rudek podał nazwisko obywatela Anatola Koreca.

Już 6 lutego w czasie nieobecności Rudka, a także Bogdana Zieleńca który wyjechał na wieś by przygotować ilustracje do swojej książki, obywatel Korec, by móc umieścić na Kubie swojego człowieka, rozgłosił, że Rudek już nie powróci. Polecił wyrwać zamek, usunął rzeczy Rudka i zakwaterował tam inżyniera Dubińskiego. Wszelkie rzeczy osobiste usunął z jego pokoju do innego pomieszczenia. Ponieważ przed wyjazdem do kraju strona kubańska wysłała rezerwację biletów dla Rudka i Krystyny, co zostało w parę dni po przylocie do Polski potwierdzone przez PLL “LOT”, obywatel Anatol Korec wstrzymał wyjazd Rudka i żony Rudka na Kubę.

Kiedy Ewa pokazała Marzence maleńkie, kwadratowe zdjęcie o boku 3 centymetrów, które podarował jej Jorge z dedykacją na odwrocie napisaną ołówkiem po przekątnej, Marzence się Jorge bardzo spodobał. Była to jej jedyna uwaga, jaką poświęciła pobytowi Ewy na Kubie, i tak jak reszta klasy o nic nie pytała. Nikt nie zauważył ani jej opalenizny, ani też jej dwumiesięcznej nieobecności w klasie siódmej. Ewa jak gdyby nigdy nic, jakby siedziała tam od zawsze, usiadła w pierwszej ławce z Marzenką w rzędzie pod ścianą w sali na najwyższym piętrze szkoły, dokąd przenosili się uczniowie uczący się w klasie siódmej. Była wdzięczna wychowawczyni, że nie pozwoliła Marzence usiąść z Anitą, z którą coraz częściej przebywała na przerwie i pozwoliła to miejsce zachować na powrót Ewy. Jedynie Lopez powitał ją radośnie i pytał, czy jeździła guagułą. Wiedział dużo o Kubie i się z Ewą przekomarzał mówiąc do niej po hiszpańsku, a Ewa sprawnie mu w tym języku odpowiadała. Jednak Hiszpan Lopez się w klasie nie liczył, był za stary i zbyt osobny, by ktoś go brał poważnie i wszelkie te zainteresowania wypowiadane na głos przy całej klasie klasa zbywała ostentacyjnym milczeniem przechodząc natychmiast na swoje tematy i zabawy.
Nie było wiele do nadrobienia w programie szkolnym, przeciwnie, Ewa na rosyjskim dzięki rozmowom z Tamarą na Alamarze biegle mówiła w tym języku i wyprzedzała klasę. Oczywiście wszyscy wiedzieli, że Союз Советских Социалистических Республик, czyli СССР to skrót Cep Cepa Cepem Pogania i ta znajomość rosyjskiego nie przysporzyła Ewie żadnego podziwu ani korzyści. Wiedzieli też, że prezerwatywa zrobiona z grubej gumy kosztuje tam 4 kopiejki, ale Ewa nie wiedziała co to jest prezerwatywa. Nie pomogły też prezenty dane Marzence, ani Pani Marzenkowej. Chłód codzienności po kubańskich tropikach zdawał się nasilać w miarę jak psuła się pogoda dochodząc do swojego szczytu w listopadzie. Po deszczach i słotach nagle w telewizji pokazano bukoliczny Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku jak tonie w śniegu. Na dużym kręgu tanecznym montowano oświetlenie i przygotowywano lodowisko.
Religię w tym roku prowadził nie ksiądz, a katechetka i Ewa z Marzenką chodziły na nią do przykościelnej salki katechetycznej już o zmroku, a wracały jak było zupełnie ciemno. Katechetka zachęcała do uczęszczania od 1 grudnia codziennie na roraty na godzinę szóstą rano i Ewa bardzo chciała na nie chodzić. Niosło się zapalony świeczką lampion zrobiony z brystolu i Ewa bardzo chciała mieć taki lampion i go sobie zrobić. Romantyzm tych jarzących się punkcików w białym śniegu, podczas gdy cała Koszutka tonęła w absolutnej ciemności, a place budowy maskował nieskazitelny śnieg powodował, że jedynie taki właśnie stan był na osiedlu strawny, który oglądała jedynie z okna i w tym celu budziła się wcześnie. Troje dzieci sąsiadów: Małgosia, Danek i Wojtek, który już wyzdrowiał, codziennie chodziło na roraty aż do Bożego Narodzenia i pani Danusia, jak przychodziła do Krystyny pożyczyć pieniądze, zawsze się nimi chwaliła. Jednak Krystyna nie pozwoliła wątłej Ewie na chodzenie na roraty, podobnie postąpiła Pani Marzenkowa.
Nadszedł czas, gdy katechetka ogłosiła obowiązkowe w klasie siódmej lekcje wtajemniczeń w płeć małego katolika i nastąpił szereg spotkań wyłącznie jednopłciowych, raz mieli nie przychodzić uczniowie, a raz uczennice. Dziewczynki ze zdumieniem patrzyły na czarną tablicę, gdzie katechetka, ubrana w szaty podobne do zakonnych o nieokreślonej barwie brązowo-czarnej kreśli coś niezrozumiałego na tablicy. Można było wyczuć z tych rysunków dwa oddzielne problemy, które w jakiś sposób trzeba połączyć, by zaistniał trzeci, ale nikt nie wiedział jak, najprawdopodobniej nie znała odpowiedzi sama katechetka. Kiedy zgnębione i przerażone wracały po ciemku do domu, Marzenka dopytywała się Ewy, a raczej głośno myślała, jak, jak właściwie dochodzi do zbliżenia?
Krystyna zadowolona, że ktoś za nią wykonał tę nieprzyjemną dla niej robotę uświadamiania córki – o tym rodzicielskim obowiązku przypominał „Przekrój” w dowcipnych poradach dla matek – że lepiej w domu niż w bramie, nigdy z Ewą o tym nie rozmawiała, gdyż wiedziała, że salka katechetyczna to nie brama. W tym wypadku brama okazałaby się z pewnością skuteczniejsza, gdyż niedoinformowanie Ewy, którą ani to obchodziło, ani była ciekawa, spowodowało, że poczuła jeszcze większą grozę świata i strach w nim było przebywać. Wszystkie katusze, jakich doznawała na co dzień związane przede wszystkim z brzydotą otoczenia i zimnem międzyludzkim były niczym w porównaniu z tym, co będzie, jak zacznie wieść życie nie dziewczynki, a kobiety. Te przerażające operacje na ciele ludzkim wyrysowane przez katechetkę na tablicy nie mogły się już od Ewy odkleić i pozostały w niej raz na zawsze.
Wywiadówka szkolna obligowała rodziców do przerabiania z dziećmi lekcji, poświęcania im czasu, pisani wieczorami dyktand, tłumaczenia prawa rozdzielności dzielenia względem dodawania oraz natury spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, powtarzania przed snem z dzieckiem kilku słówek rosyjskich, a przede wszystkim interesowania się tym wszystkim, co dzieje się w szkole. Dzięki temu, że Krystyna dała Ewę do szkoły rok wcześniej, Ewę miała ominąć katastrofalna decyzja Ministerstwa Wychowania i Oświaty wprowadzająca już dla roczników 1952 osiem klas i przedmiot Wychowania Obywatelskiego. Wszystkim dwójarzom zależało na tym, by nie przebywać w podstawówce nie rok, a dzięki ustawie dwa lata dłużej. Ewie to nie groziło, wraz z Basią, Jolą i Marzenką miała nieustannie same piątki i groziły jej na świadectwie same bardzo dobre, tak jak we wszystkich poprzednich klasach. Wszystkie jej piątkowe koleżanki szły, tak jak Andrzej do ogólniaka, ale Ewa chciała iść do Liceum Plastycznego, co Krystynę niemile zaskoczyło. Ponieważ Ewa się uparła, Krystyna szybko zaczęła dowiadywać się jakiego koloru tarczę nosi taka szkoła. Uspokoiła się, że czerwoną, bo niebieska czy zielona przynależna „zawodówkom”, to byłby wstyd przed Zosią, czy całą Koszutką?
Ku nieszczęściu klasy, pani Szalecka poszła na urlop macierzyński i zastąpiła ją otyła nauczycielka, która nie znając klasy traktowała ich łagodnie przeczekując jedynie powrót ich ukochanej pani.
Ewa pomagała w świątecznych porządkach, ale dzięki obecności Wandy, która przejęła całą kuchnię i zajmowała się gotowaniem, nie musiała wycierać naczyń po zmywaniu co przy myciu naczyń przez matkę zawsze musiała robić. Krystyna jak wszystkie kobiety zaglądała codziennie do „Delikatesów”, na Armii Czerwonej, by nie przeoczyć okazji kiedy coś rzucą atrakcyjnego na święta. W kawiarni “Kryształowa” cukiernicy pracowali na trzy zmiany produkując torty, makowce, pierniki, co Krystynę nie interesowało, gdyż Wanda była mistrzynią w wypiekach, jednak należało jej kupić surowce, co było tak samo trudne, jak wystać gotowe ciasta w „Kryształowej”.
Ewa patrzyła przez szybę okna balkonowego na stojący tam kupiony przez Krystynę świerk za 70 zł. Marzyła już o plastikowej choince, którą Wanda jeszcze w ubiegłym roku obiecała kupić na ciuchach z amerykańskich paczek lub z radzieckiego przemytu, i że będzie cała srebrna. Zrobiła już nawet małą szopkę w pudełku od zapałek, gdzie aureole Świętej Rodziny zrobiła z cekinów. Jednak Wanda była w Katowicach, a latem choinkami nie handlowano. Świerk na balkonie mimo że mały, to i tak był za duży na szopkę Ewy. Ewa marzyła, by pojechać do Krakowa na odbywający się pod pomnikiem Mickiewicza konkurs szopek. Właśnie skończyła czytać młodzieżową powieść o chłopcu w jej wieku, którego ojciec, z zawodu murarz, robił takie szopki co roku i pozwolił i pomógł synowi zrobić własną, która dostała na Rynku Krakowskim nagrodę. Jednak szopkami w otoczeniu Ewy nikt się nie interesował ani tym, co Ewa po szkole wytwarza. Jedynie Wanda zachwyciła się maską zrobioną na Kubie przez Ewę ze skórki mamey i powiesiła ją w najbardziej eksponowanym miejscu w dużym pokoju na słomiance nad tapczanem.
Tymczasem Koszutka grzęzła w zwałach śniegu, pracownicy MPO łopatami usiłowali usunąć śnieg z chodników i mimo odezw do mieszkańców i czynów społecznych, śnieg leżał zmieniając jedynie kolor, co Ewę jeszcze bardziej odstręczało. Dymiące kominy i latające w powietrzu całe płaty sadzy robiły ze śniegu odrażające błoto pokrywające wszystko wokół, bez oddechu jaką dawała w innych porach roku zieleń.
W telewizji Ewa oglądała odcinki „Doktora Kildare’a”, a odcinek o ciąży był dla niej zupełnie niezrozumiały. Oglądała, bo koleżanki kochały się w dwudziestoparoletnim aktorze Richardzie Chamberlainie i dlatego, że lubiła jak wymawiano nazwisko doktora Gillespie. Gillespie był szefem Kildare i należało się go bać, a była to kokieteria, gdyż przy końcu każdego odcinka następowała absolutna harmonia całego personelu szpitala ze sobą i z pacjentami. Ewa nigdy nie była w szpitalu, nawet nie przyszła w nim na świat i patrzyła z zaciekawieniem, jak szpital wygląda wewnątrz. Wydawało jej się, że jest to miejsce, gdzie chciałaby przebywać całe życie: czyste i nieskazitelnie białe, gdzie mieszkają uroczy, dobrzy ludzie troszczący się o siebie nawzajem, jak i tymi, którzy do nich z zewnątrz przychodzą. Tak, jakby drugi człowiek był ważniejszy od siebie samego. Nigdzie z czymś podobnym się nie spotkała, tylko w tym serialu.
Marzenka coraz częściej odwiedzała Anitę, która przegrywała z Ewą tym, że mieszkała naprzeciwko kościoła, zupełnie nie po drodze do szkoły, do której zaczęły chodzić od klasy czwartej. Do Ewy wystarczyło przejść jedynie przez podwórko i tylko lenistwu Marzenki Ewa zawdzięczała, że ta kończąca się przyjaźń jeszcze trwała. Z racji codziennego wstępowania po Marzenkę do domu, wspólnych wędrówek do szkoły i powrotów do domu, Marzenka formalnie była przyjaciółką Ewy. Dlatego na wypracowaniu języka polskiego na temat przyjaźni, Ewa ostatkiem uczuć wysmarowała bałwochwalczy panegiryk na cześć Marzenki. „Moją najbliższą koleżanką jest bardzo ładna, wysoka dziewczynka o imieniu Marzenka. Przyjaźń nasza zaczęła się w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Wspólne odrabianie lekcji, wspólne zabawy i wizyty w domach pogłębiły naszą przyjaźń…”
Lekcji w siódmej klasie było niewiele. W poniedziałek był polski, matma, biola, dwie godziny prac ręcznych i wieczorem religia w kościele. We wtorek szły na dziewiątą, gegra, W.F, matma, hista, ruski, i śpiew. W środę też na dziewiątą, dwie godziny polskiego, fiza, chemia i wieczorem religia w kościele. W czwartek ruski, gegra, matma, polski, biola, ruski. W piątek na dziewiątą matma, hista, w.f., chemia, i lekcja wychowawcza. W sobotę na dziewiątą gegra, fiza, polski, matma.
Za pierwszą ławką, w której była Ewa z Marzenką, siedzieli chłopcy, z którymi wiodły na lekcjach życie towarzyskie, za nimi siedziała Basia z Usią i potem znowu chłopcy, tak że cały ten rząd dobrze uczących się uczniów i uczennic był jakby poza uwagą nauczycieli starających się przepchnąć resztę klasy, by nie musiała powtarzać roku i iść do klasy ósmej nie ukończywszy o czasie podstawówki, co w statystykach szkolnych by fatalnie wyglądało. Chłopcy byli urodziwi i dowcipni, wszyscy szli do Śląskich Zakładów Technicznych oprócz Leszka, którego ojciec był kolejarzem i obaj nie wyobrażali sobie, by przyszłością Leszka nie było Technikum Kolejowe. Ewie podobał się bardzo Andrzej Górnikowski, ale był jakiś osobny i nie należał do paczki. Na wzór młodzieży starszej zaczęto nieśmiało, pod pretekstem imienin organizować prywatki i takie odbyły się u Basi i u Marzenki. Ewa była zapraszana, ale wszyscy byli tam onieśmieleni i dowcipy, które w szkole przechodziły gładko, w domach umierały i drętwiały pod bacznym okiem mam.
Ewa jednak mimo tego stadnego życia klasowego czuła się samotna i zamykała się coraz szczelniej w swoim świecie rzeźb z końcówek ołówków i bardziej wolnościowym zeszycie nazwanym BRUDNOPIS Klasy VII, w którym bez pokazywania go nauczycielkom mogła nareszcie notować swobodnie wszystkie swoje klęski i rysować co chce. Rysowała na każdej już lekcji wszystkich i wszystko, rysowała też w domu oglądając telewizor, w którym pozowali jej Dziedzic, Suzin, Wicherek i doktor Kildare. Rysowała to co przeczytała, Indian z Amazonki z Fidlera i Murzynów z Sienkiewicza. Ewa chciała za wszelką cenę uciec z rzeczywistości, ale nie tylko nie było to możliwe dlatego, że nie miała odwagi, ale dlatego, że ukształtowana przez szkołę i dom jej osobowość była zbyt przyziemna i zbyt zwężona. Afirmacyjny głos świata z telewizji i gazet zawstydzał ją jedynie i wyzwalał wyrzuty sumienia. Wszyscy się cieszyli nadchodzącym Bożym Narodzeniem. Wujcio Adaś, czyli Adam Kwiatkowski ogłaszał, że dużo zaproszeń na “rybkę”, oczekuje gości i dostał paczkę, a tam zrobiona przez nie lalka „Kajtuś” od katowickich dzieci… Nie tylko cieszyły się tak sławne postacie życia publicznego. Sonda uliczna potwierdzała euforyczność katowickiej rzeczywistości schyłku 1964 roku ustami tramwajarzy, budowlańców, sprzedawczyń i pracowników MPO.

Ewa poszła na pocztę wysłać pocztówkę cioci Lesi i wujkowi Emilowi do Przemyśla, z którymi tym razem babcia nie spędzi świąt. Przeskakiwała brudne zaspy śniegu na ulicy Klary Zetkin. Panował tu niesłychany tłok, gdyż właśnie tylko tutaj z całego miasta można było wysyłać paczki za granicę, co wiązało się z otwarciem przed wysyłką paczki i sprawdzeniem jej zawartości. Urząd celny mieścił się w najmniejszym pokoju poczty co nie pozwalało na zatrudnienie większej liczby pracowników, dlatego przed świętami ludzie narażani byli na takie piekło.
Po drodze chciała kupić jeszcze z uskładanych oszczędności prezenty, chciała Andrzejowi pod choinkę kupić płytę, ale w pawilonach przed niebieskimi blokami były tylko płyty „O mnie się nie martw” oraz „Przyjdzie na to czas”, a jak wiedziała, nie słuchał takich płyt.

Letnie Igrzyska Olimpijskie 1964 w Tokio zamknięto jesienią, tydzień temu, ale dużo było jeszcze o nich w telewizji oraz w gazetach i Andrzej chłonął wszystkie te wspaniałości z wielkim zainteresowaniem i cieszył się, że poczekali na niego, aż wróci z Kuby, gdzie nie było telewizora. Zobaczył cesarza Hirohito w Polskiej Kronice Filmowej jak otwierał igrzyska. Chorążym polskiej reprezentacji, ubranej w garnitury olimpijskie był Waldemar Baszanowski. Uroczystości otwarcia Igrzysk transmitowała polska TV przy pomocy satelity „Realy” w południe, a wieczorem za pośrednictwem „Syncomu”.
Te rewelacje techniczne Andrzeja oszałamiały. Wszyscy złoci medaliści: Józef Grudzień, Jerzy Kulej, Marian Kasprzyk, Józef Szmidt, Teresa Ciepły, Irena Kirszenstein, Halina Górecka, Ewa Kłobukowska, Waldemar Baszanowski, Egon Franke go fascynowali, ale najbardziej interesowała go lekkoatletyka.

Andrzej dostrzegł zmiany jakie dokonały się na Koszutce w trakcie jego półrocznej nieobecności. Przede wszystkim wstrzymana budowa kina „Kosmos” ruszyła i obiecano jego otwarcie jeszcze w tym roku. Pracowano na rusztowaniach na elewacji, malowano i zawieszano ogromny neon. W środku miała być drewniana boazeria, a podłogi z kolorowych płytek i supernowoczesne, nareszcie barwne wnętrze. Przebudowano też skrzyżowanie ulicy Armii Czerwonej z ulicą Dzierżyńskiego. Uruchomiono za jego szkołą nowy odcinek jezdni od strony Chorzowa łączący ulicę Dzierżyńskiego przez nowo wybudowane Rondo z katowickim Rynkiem. Od strony Sosnowca otwarto ulicę Roździeńskiego, tak zwaną trasę K—D. Część ulicy Armii Czerwonej od Ronda do ulicy Marchlewskiego i odcinek Rondo – ulica Klary Zetkin zamknięto, gdyż rozpoczęto budowę tunelu i torowisk dla linii tramwajowej nr „6″. Dzięki temu skrzyżowanie ulic Dzierżyńskiego z Liebknechta będzie bezkolizyjne. Idąc z Rynku na Koszutkę skutkiem tych rozkopów Andrzej wraz ze wszystkimi przechodniami musiał Rondo obchodzić z lewej strony. Zobaczył też na ulicach nową „Warszawę 203″, typu sedan, szybszą od starej i – czego Andrzej nie dostrzegł – z panoramiczną szybą. W „Santku” mówiono, że ma „nową dupę”.
Mówiono też w Santku o tym, co się wydarzyło w szkole podczas jego nieobecności.
Ich Liceum Ogólnokształcące nr 5 im. Jana Kawalca okradziono po raz trzeci. Kiedy dwa lata temu, w nocy po uroczystości z okazji Dnia Nauczyciela zabrano z pracowni fizycznej magnetofon, lampy elektronowe i rtęć, milicja nikogo nie schwytała. Rok po tym w nocy po Międzynarodowym Dniu Dziecka włamano się do sekretariatu zabrano metalową kasetę z 2 tysiącami złotych. W czerwcu w przeddzień rozdania świadectw, kiedy Andrzej był na Kubie, włamali się do sekretariatu i gabinetu dyrektora. Zabrali adapter, dwie gitary i 270 zł. MO ma pewność, że zrobili to uczniowie, ale nie wiadomo, którzy.
Dzięki babci Wandzi Andrzej poszedł do ogólniaka wyposażony we wszystko, co udało jej się kupić.
Ministerstwo Oświaty i Ministerstwo Handlu Zagranicznego obliczyło, że uczeń liceum ogólnokształcącego zapisuje w ciągu roku 5401 kartek i nikt nie wiedział, w jaki sposób dokonano tego obliczenia. Niemniej, na wszelki wypadek, Wanda kupiła pokaźną ilość brulionów 80-kartkowych, co było tegoroczną nowością, gdyż podobno ubiegłoroczne 100-kartkowe nie do końca były zapisywane, co było dużym marnotrawstwem. Niestety, tylko 60 procent całej produkcji zeszytów wyprodukowano z papieru bezdrzewnego i Wanda kupiła też drzewne. Jednak Andrzejowi to nie przeszkadzało, przestał dbać już dawno o piękne pismo. Trudności z pisaniem, zawdzięczał właśnie Wandzie, która od maleńkości zwalczała jego leworęczność, wiążąc mu lewą rękę sznurkiem, by zaktywizować prawą. Zrobiła to samo ze swoją córką Krystyną i Krystyna całe życie wstydziła się swojego brzydkiego pisma. Ewa widząc po szkolnym bracie, co ją czeka, ukryła swoją leworęczność tak głęboko, że nigdy się o niej nikt nie dowiedział, ale natura ukarała ją brakiem rozeznania w stronie prawej i lewej. Nigdy nie wiedziała, która jest która.

Andrzej był najniższy w klasie, Kuba, słońce i witaminy nie pomogły mu we wzroście. Jego przyjaciel Maciek tymczasem od ubiegłego roku szkolnego bardzo wyrósł i kiedy Andrzej przyprowadził Maćka do domu, Krystyna z zazdrością patrzyła na tego większego o głowę smukłego chłopaka. Ale za to Andrzej był z początkiem listopada niezwykle opalony, co budziło we wszystkich jego koleżankach i kolegach zasłużony podziw i uznanie. Opalenizna, na którą trzeba było w ciągu lata bardzo ciężko pracować i którą się po wakacjach pielęgnowało unikając nawet codziennego mycia twarzy, zeszła gwałtownie u najbardziej pracowitych i opalonych, natomiast pojawiła się zupełnie nowa, świeża i niepokalana opalenizna u przybyłego do dziewiątej klasy Andrzeja. Nie omieszkano jednak mu opowiedzieć, że lato tegoroczne było równie tropikalne, jak na Kubie. Było 27 stopni w cieniu, a i dochodziło do 30 stopni w południe. Z nieba lał się żar i topił asfalt. W Katowicach na basenie “Rybka” kąpało się przez całe lato 2 tysiące osób a na “Bugli” 3 tysiące dziennie!
Zaraz po powrocie Andrzeja z Kuby szkołę pochłonęła zmiana rządu w ZSRR i była długo i obowiązkowo komentowana na historii, polskim, rosyjskim, wychowaniu obywatelskim a nawet na przysposobieniu wojskowym. W połowie października Plenum KCKPZR wybrało Leonida Breżniewa na I sekretarza KC KPZR uwzględniając prośbę tow. Nikity Sergiejewicza Chruszczowa o zwolnienie go z obowiązków pierwszego sekretarza KC KPZR, członka Prezydium KC KPZR oraz przewodniczącego Rady Ministrów ZSRR w związku z podeszłym wiekiem i pogorszeniem się stanu zdrowia.
Dekrety Prezydium Rady Najwyższej ZSRR przyjęte zostały jednomyślnie przez członków Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Nikt nie mógł zrozumieć, dlaczego ustąpił, gdyż nie przejawiał oznak choroby i starości, był tak samo zażywny, energiczny jak Gomułka i ci wszyscy politycy, których wizerunki na co dzień bombardowały z telewizji i gazet swoją zastygłą, niezmienną osobowością.
Andrzejowi nie kazano zdawać żadnych egzaminów promocyjnych, wszedł w program szkolny naturalnie, pełen zaciekawienia i obowiązkowości. Wychowawcą był profesor fizyki, który stawał się coraz bardziej ukochanym profesorem całej klasy mimo, że zmuszał wszystkich, którzy z racji swoich humanistycznych upodobań go nie znosili, by się jej uczyć. Fizyka, ku radości Andrzeja, stała się najważniejszym przedmiotem w klasie dziewiątej „a”. Na drugim miejscu był język francuski prowadzony przez świeżą absolwentkę romanistyki, urodziwą i bardzo przyjemną dwudziestoparoletnią blondynkę. To ona musiała wytłumaczyć im, dlaczego Sartre odmówił przyjęcia Nagrody Nobla, czego nie mogli zrozumieć, a najprawdopodobniej i sama też tego nie rozumiała. Jean Paul Sartre dostał tegoroczną nagrodę literacką Nobla, jak przeczytała im pani profesor francuskiego, dostał za „całokształt twórczości, która przez zawarte w niej bogactwo idei, przepojona duchem wolności i dążeniem do poszukiwania prawdy wywarła głęboki wpływ na naszą epokę”. Sartre zrezygnował z 273 tys. koron szwedzkich! Jak tłumaczyła pani profesor trzymając w ręce L’Humanité, nie przyjął, bo żywi niechęć do wyróżnień oficjalnych. „Pisarz, który akceptuje nagrodę tego rodzaju utożsamia się niejako z towarzystwem lub instytucją, która go wyróżnia. Jako laureat nagrody Nobla, utożsamia się on z wszystkimi osobistościami, wyróżnionymi przez tę instytucję. Pisarz powinien zatem unikać sytuacji, w której może się on przekształcić w instytucję, nawet jeśli mogłoby to nastąpić w formie najbardziej honorowej, jak w moim przypadku”.
„Jedyną bitwą możliwą obecnie na froncie kulturalnym jest ta, która opowiada się za pokojową koegzystencją kultur. Wiem doskonale, że konfrontacja między tymi dwoma kulturami musi nieuchronnie przybrać formę konfliktu, ale powinien on się rozegrać między ludźmi i kulturami, bez interwencji instytucji” i odczuwa „sprzeczności między dwoma kulturami”. „Jestem elementem tych sprzeczności, moje sympatie znajdują się całkowicie po stronie socjalizmu i tego, co zwykło się nazywać blokiem wschodnim, ale urodziłem się i zostałem wychowany w rodzinie burżuazyjnej — i to mi pozwala współpracować z tymi wszystkimi, którzy pragną zbliżenia dwóch kultur. Sądzę jednak, że „zwycięży lepsze”, tzn. socjalizm. Oto dlaczego nie mogę zaakceptować żadnego wyróżnienia ze strony żadnej wysokiej instancji kulturalnej Zachodu lub Wschodu”.
Przechodząc w końcu do kwestii sumy związanej z nagrodą, Sartre oświadczył: rezygnuję oczywiście z 250 tys. koron ponieważ nie chcę zostać „zinstytucjonalizowany” ani też być zidentyfikowany ze Wschodem lub Zachodem. Nie można wymagać, aby za cenę 250 tys. koron wyrzec się zasad, które są nie tylko wasze, lecz są również podzielane przez wszystkich waszych towarzyszy”.

Nikt w klasie nie mógł pojąć tej rezygnacji z 250 tysięcy koron, nikt tej pokrętnej argumentacji nie pojął. Cała klasa szalała za Francją, dziewczyny idąc do “Santka” tapirowały na Bardotkę włosy, nosiły po wyjściu ze szkoły szpilki na metalowym obcasie. Przydymiony makijaż, czarna gruba kreska na powiekach, dekolt w łódkę obowiązywały na prywatkach. Klasa Andrzeja integrowała się coraz bardziej i nikt już nie wyobrażał sobie, by w sobotę nie było u kogoś prywatki. Ponieważ prywatka mogła odbyć się tylko w tym mieszkaniu, gdzie nie było starych, rodzice często wymyślali różne preteksty, by ulotnić się na sobotę z domu, jadąc do innych miast, do krewnych lub przeczekując do późnych godzin nocnych u znajomych, gdyż dziewczęta musiały w pewnym momencie wrócić do domu i prywatka tak czy owak musiała się przed północą skończyć. Przy adapterze i płytach pocztówkowych, a też tych przemycanych z Zachodu winylowych longplayach, pito wino i palono papierosy. Andrzej przyniósł raz hawajskie cygara, ale nawet jedno na wszystkich nie zostało do końca wypalone, takie było mocne. Andrzej nigdy nie nauczył się palić, a jak zmuszony zapalił, z wypitym alkoholem padał nieprzytomny pod stół, co wyłączało go z zabawy. Stan taki był nieopłacalny, więc unikał papierosów jak ognia. A przecież wszystko polegało, tak jak w Santosie, na rozmowach i śmiechu, wszyscy złaknieni byli normalnych, dowcipnych rozmów, gdzie nikt ich nie pouczał i nikt nie ograniczał.

Kończył się listopad i spadł pierwszy śnieg, a w górach śnieżne zamiecie. Chociaż gazety pełne były opowieści jak to ZMS-owcy i Rada Zakładowa z kopalni „Kleofas” i innych kopalń instaluje oświetlenie i radiofonizuje ślizgawki dla dzieci, klasę Andrzeja nic to wszystko już nie obchodziło. Nikt z nich nie wyobrażał sobie, że nie pojedzie w niedzielę do Szczyrku na narty.
Były jednak astronomiczne problemy z kijkami, nartami i butami. Kijki tonkinowe były nieosiągalne, gdyż cały transport bambusa z Wietnamu został przekazany Spółdzielni Ogrodniczej jako tyczki pod pomidory. Dopiero – jak donosiła prasa – działacze zakopiańskiego SN PTT, odzyskali od Spółdzielni 3 tysiące tyczek bambusowych i nie czekając na porozumienie ze Zjednoczeniem Przemysłu Sportowego podjęli się produkcji kijków, bo zima już się zaczęła. Odkupiwszy każdy kijek za 2,20 złotych, dodali uchwyt i grot za 10 złotych, dwa kółka również za 10 złotych i sprzedawali parę kijków za horrendalne 110 zł! Z butami było jeszcze gorzej. Nie było ani specjalnych zjazdowych butów na zatrzaski, czy spinających nogę podwójnym sznurowaniem aż do połowy łydki, ani zwykłych skórzanych butów narciarskich. Wreszcie Andrzej upolował skórzane buty na sznurówki, które pastował pastą przed i po jazdach do Szczyrku. Najwięcej kłopotu przysparzał zakup nart. Niewielkie ich ilości, jakie znalazły się w sklepach sprzętu sportowego, zniknęły natychmiast. Jedyna wytwórnia nart w Zakopanem, produkująca rocznie 25 tysięcy par „desek”, nie nastarczała zapotrzebowaniu. W styczniu i lutym spodziewano się importu 8 tysięcy par nart z ZSRR, ale Andrzej potrzebował nart już w listopadzie. I stał się cud, Przedsiębiorstwo Handlu Artykułami Papierniczymi i Sportowymi rzuciło na województwo katowickie 2 tysiące par „desek”.
Długo poszukiwał wiązań do nart, jednak stopniowo udało mu się wszystko kompletować.
Na katowickim dworcu kolejowym w niedzielny poranek zjawiał cię co tydzień tłum narciarzy szturmujący pociągi w kierunku Bielska. W Bielsku z grupą klasową biegli na zatłoczony PKS do Szczyrku. W Szczyrku biegli z nartami na ramionach, by stanąć do gigantycznej, kilometrowej kolejki i dostać się wreszcie na krzesełko wyciągu na Skrzyczne. Do kolejki, bez kolejki wciskali się narciarze, którzy nie chcieli czekać, co wywoływało awantury i bójki…
Wreszcie grupie Andrzeja udaje się, założywszy narty przed wejściem na krzesełko i zabezpieczywszy je specjalnym karabinkiem by, jak się odczepi, nie utracić ich na zawsze. Jadą nad zaśnieżonymi czubkami świerków i jodeł i Andrzej ogarnia ten widok całym sobą i wie, że było warto wstać, kiedy jeszcze ciemno, pokonać te wszystkie trudy, by móc tu dotrzeć. Mija tabliczkę z napisem, że: „Wyciąg na Skrzyczne instalowane na stokach dzięki energii Zabrzańskiego ZPW, oraz elektrowni „Halemba”. Jeżdżą na nartostradach do późna stojąc za każdym razem w tej gigantycznej kolejce. Nartostrada jest oświetlona, a ostatnio na stoczku obok willi „Czerwony Kapturek” dano dodatkową świetlówkę.
Andrzej jeździł zawsze bez czapki, za którą służyły mu bardzo gęste czarne włosy, które niestety przed Przysposobieniem Obronnym Krystyna regularnie mu nożyczkami podcinała. Jeździł w grubym swetrze w pasy zrobionym przez Krystynę na drutach, który w miarę prania w płatkach mydlanych robił się coraz większy, mimo, że Andrzej jednak rósł i skutkiem podnoszenia codziennie ciężarków i rozciągania sprężyn mężniał.
Wieczorem było bardzo trudno wrócić, dopchać się do autobusu i pociągu do Katowic. Byli bardzo głodni, a zjeść nie było gdzie. Powstało wprawdzie kilka lokali ajencyjnych, ale Beskidzkie Zakłady Gastronomiczne wydzierżawiły ajentom zaledwie cztery lokale, które były oblegane ponad miarę, a im było szkoda czasu, chcieli jeździć.