Dominika Słowik “Atlas: Doppelganger” (2015)

Nigdy nie przeczytałabym tej książki, gdyby nie hałaśliwa reklama w mediach. I co z tego, że właśnie ja ją przeczytałam, i co z tego, że zaangażowano radio, telewizję, czołowe opiniotwórcze tygodniki, że czyta ją sama Maria Peszek po tym, jak Bronisław Maj zaniósł maszynopis osobiście do ZNAKU i zarekomendował swoim autorytetem? Że z Gdańska Paweł Huelle wyraził się entuzjastycznie? Nie wynika z tego zupełnie nic. Książka ani na jotę nie stała się lepsza, raczej pozostawiła niesmak, że dałam się tak nabrać, że przeczytam coś wartościowego, a mogłam w tym czasie przeczytać naprawdę coś wartościowego pozostawiając tę książeczkę ludziom, którym się w życiu nudzi.
Wprowadzając w konstrukcję powieści tytułowego doppelgangera autorka poniekąd się usprawiedliwia z ciągnięcia fabuły niekonsekwentnie i nieklarownie. Już nie musi, zwolniona od tego obowiązku tajemniczym doppelgangerem, który może oznaczać wszystko, z czym trudno sobie rzemieślniczo poradzić. To tak jak ten przysłowiowy koń z czytanki dla dzieci szkolnej namalowany przez kilkuletniego Matejkę w wodzie, kiedy jeszcze nie potrafił rysować dolnych kończyn konia. Dominika Słowik pisze gładko klucząc meandrycznie w wyliczankach à la Georges Perec, ale naszpikowany słowami tekst nie przemawia. Nie przemawia, ponieważ sama autorka nie wie, o co jej chodzi, chce napisać książkę, chce wyprodukować artefakt, ale czemu on ma służyć, to już niech się o to martwi odbiorca. A odbiorca daje się z początku uwieść, szczególnie, że każdy odbiorca to akurat taki – bez względu na wiek – pamiętający lata dziewięćdziesiąte z wszystkimi szczegółami, które dokładnie Słowik wylicza. Dyplomatki? Kasety video? Tureckie kurtki neonowe z siatkową podszewką? Wszystko, z najdrobniejszymi szczegółami w książce jest! Jest osiedle niechlujnie wykonane z wielkiej płyty jak z “Alternatywy 4” Barei. Jest chmara dzieci z kluczami na szyi żyjąca swoim, z dala od oka dorosłych życiem. Trwa stan wymiany materii z dawnej, szarej, zużytej i poszukiwanej na importowaną tandetę kolorową i dostępną.
I do tego miejsca czytałam książkę z prawdziwym zainteresowaniem, ponieważ dla utalentowanego pisarza sam opis jest wystarczający, by coś o epoce powiedzieć. Ale jak się okazuje, Dominika Słowik ma ambitniejsze plany wobec swojej pierwszej powieści, Dominika Słowik musi ją udziwnić i unowocześnić, mimo, że nie ma w niej ku temu żadnego powodu. Wprowadza nowe środki wyrazu, najprawdopodobniej z fascynacji na studiowanej iberystyce realizmem magicznym. I ten całkiem trafny realizm opisu obyczajowości lat dziewięćdziesiątych zostaje nagle złamany dziwactwami nie z tej ziemi, osiedla są pustostanem (na Górnym Śląsku!) górnik jest marynarzem, dziecku odrastają włosy z dnia na dzień, patelnie wylatujące z okna trafiając przechodniów nie robią im nic złego. Bardziej byłabym skłonna szukać tu powinowactw z kiczowatą twórczością Izabel Allende, niż, jak chcą krytycy, z Gabrielem García Márquezem i Julio Cortázarem. Figura dziadka, a nawet jak zapewnia autorka, dwóch odrębnych dziadków porównywalna przez krytyków do ojca ze “Sklepów cynamonowych” Bruno Schulza jest jednym wielkim nieporozumieniem. Takich głupawych gawędziarzy jest pełno w życiu codziennym i Dominika nie zdołała go uwznioślić na miarę barona Münchhausena, czy Pana Kleksa.
Zresztą, gdyby autorka napisała powieść młodzieżową, być może mieściłaby się ona w pilnych dziecięcych potrzebach bzdury, absurdu i opowieści nie mających żadnego sensu. W końcu Pippi Langstrump też ma ojca kapitana i też w codziennej jałowiźnie nieszczególnego losu sieroty próbuje po dziecięcemu wydobyć się z bagna dorosłych.
Jednak powieść Dominiki Słowik nie jest książką dla dzieci. Nie tylko dlatego, że przeczy zapisowi polszczyzny, za którą dzieci w szkołach dostają złe stopnie, ale z powodu całkiem niepotrzebnych wulgaryzmów.
Jest w tej powieści też całkiem nieuzasadnione ani fabułą, ani obyczajem osiedli postkomunistycznych okrucieństwo wobec zwierząt, a bohaterki powieści nie zajmują żadnego moralnego, czy dydaktycznego stanowiska.
Tak, dla dzieci ta książka na pewno nie jest, raczej napisana przez niedojrzałą osobę o dziecinnym wyobrażeniu jak się pisze literaturę piękną.

W konsekwencji, dla kogo jest debiut Dominiki Słowik? Dla tych, którzy ją wywindowali i dla tych, którzy w każdym głosie krytycznym upatrują najgorsze ludzkie cechy, jak zawiść, zazdrość i hejterstwo sieciowe.