László Krasznahorkai “Wojna i wojna” (2011)

Pozornie Krasznahorkai opowiada historię archiwisty, a właściwie zdiagnozowanego przez węgierską przychodnię psychiatryczną wariata, ale tak naprawdę dotyczy ona wskazówek ocalania dzisiejszego świata.
Archiwista dopuścił się kradzieży dokumentu, czyli popełnił zbrodnię niedopuszczalną w swoim zawodzie. Popełnił ją nawiedzony przez Hermesa, bóg każe złożyć mu ofiarę ze swojego życia po wypełnieniu kilku nieodzownych rytuałów ocalających świat i konsekwentnie autor tę jego determinację przedstawia. Archiwista jest centralną postacią, kierując akcję powieści w rejony faktów dokonanych, porządkowanych i hierarchizowanych. Dlatego porządek realny – podróż archiwisty do Nowego Jorku, dzisiejszego pępka cywilizacji, by umieścić manuskrypt w Internecie – staje się powtórzeniem akcji manuskryptu, opowiadającej o czwórce tajemniczych podróżników penetrujących wieki w poszukiwaniu schronienia przed wojną.
Faktycznie rzecz dzieje się z końcem dwudziestego wieku, lata dziewięćdziesiąte nie zapowiadają końca świata, właściwie nic nie kończy się, nawet tytuł zwiastuje nietzscheański powrót i powtarzalność. Konwencja jest na wskroś realna, pisarz pieczołowicie i dokładnie podąża za swoim bohaterem wybierając dla określenia go sceny symboliczne, ale przecież zawsze realne i wiarygodne.
Powieść otwiera grupa młodocianych przestępców zaopatrzonych w żyletki, która osacza głównego bohatera, Gyórgya Korima To mężczyzna po czterdziestce cierpiący na permanentny weltschmerz:

„(…)właściwie już w dzieciństwie zawsze był po stronie przegranych, nie, pokręcił głową, źle się wyraził, ściśle mówiąc, w całym jego dzieciństwie chodziło o to, żeby być z przegranymi, tylko i wyłącznie z przegranymi, do nikogo innego nie potrafił się zbliżyć, blisko potrafił być tylko z nieszczęśliwymi, z tymi, którym się nie udało, z tymi, których wykorzystywano i poniżano, tylko ich szukał, tylko oni byli mu bliscy, tylko ich rozumiał, tylko oni go interesowali, nawet w szkolnych podręcznikach, pamięta, wspominał Korim, siedząc bokiem na krześle stojącym tuż przy drzwiach, pamięta, że na lekcjach literatury poruszały go wyłącznie wiersze poetów o tragicznych losach, poruszał go ich tragiczny koniec, kiedy na stronach podręczników widział ich osamotnionych, poniżonych, wykrwawionych, z tajemną, ostateczną wiedzą o życiu i śmierci, czuł, że zwycięzcy są mu całkowicie obcy, leżało w jego charakterze, że nie potrafił dzielić z nimi upojenia sukcesem, nie potrafił się z nimi utożsamiać, potrafił utożsamiać się tylko z porażką, natychmiast, od jej pierwszej chwili utożsamiał się z każdym, komu pisana była klęska; słowem, powiedział Korim do stojącej nieruchomo, odwróconej plecami kobiety, niepewnie podnosząc się z krzesła, była w tym wszystkim jakaś dziwna słodycz, spotkania były bolesne, ale gdy stawał z nimi twarzą w twarz, wypełniała go słodycz i ciepło, kiedy zaś spotykał zwycięzców, przenikał go lód, odsuwał ich od siebie, drżąc z zimna, i choć nie czuł nienawiści ani ich nie potępiał, nie rozumiał zwycięstwa i nie rozumiał zwycięzców, radość, którą odczuwali, dla niego nie była radością, a porażka, którą ponosili, nie była w jego oczach porażką, jego sercu bliscy byli tylko tamci, niesprawiedliwie odrzuceni, bezlitośnie pokonani, jak ma to wyrazić? skazani na samotność i przez nikogo niekochani, toteż nic dziwnego, że już od dzieciństwa zawsze stał z boku, usuwał się, zostawał z tyłu, był słaby, toteż nic dziwnego, że jego dorosłe życie także okazało się jedną wielką porażką,(…)”
[przełożyła Elżbieta Sobolewska]

Korim kradnie z pracy stary manuskrypt, którego przepisywanie w Nowym Jorku będzie się łączyło z częściowym ujawnieniem jego zawartości – równie plastycznie, jak przedstawiona jest nadrzędna opowieść o Korimie. Przypomina mi to „Mistrza i Małgorzatę” Bułhakowa, pojawia się nawet Diabeł, który u Węgra nazywa się Mastemann i nie jest tak sympatyczny, jak u Rosjanina. To duch wojny, to śmierć, to zimno, nieproszona obecność i lustro świata porażonego destrukcją. Realny świat poza manuskryptem, w którym z konieczności Korim musi przebywać, staje się tylko po to, by tajne ścieżki boga Hermesa się ukazywały i by po nich dreptali zarówno czterej aniołowie z manuskryptu, jak i współczesny anioł Korim. I tak – dopowiadając fabułę – manuskrypt nie chronologicznie przenosi przepisującego go Korima do bitwy Königgrätz, do złotej ery Wenecji, do Gibraltaru, statków Kolumba, do Rzymu, na Via Appia… gdzie każdy rozkwit i stabilizacja kończy się nadchodzącą pożogą wpisaną w los świata. Korim znajdując dom dla manuskryptu, który stał się w miarę czytania i rozkoszowania się nim jego duchowym wnętrzem. Jest nim Internet, wirtualna przestrzeń dostępna ze wszystkich krańców świata symbolizująca nieśmiertelność i nieprzemijalność.
Po wypełnieniu misji Hermesa, Korimowi wspomaganemu niespodziewanymi okolicznościami (spotkanymi nagle, jakby posłannikami – ludźmi) udaje się uciec z Nowego Jorku do Europy i znaleźć dom dla siebie w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Szwajcarii w rzeźbie Mario Merza. Jest nią instalacja przedstawiająca igloo, bezpieczny dom z zakrzywionej przestrzeni stworzona przez artystę włoskiego – nie bez znaczenia pochodzącego z Turynu i stanowi symboliczną klamrę książki Krasznahorkiego, kończącego utwór przesłania, że dzisiejszy uciekinier ze świata fikcji może w niej tylko znaleźć ocalenie.
Nie wiadomo, czy czterdziestoparoletni Węgier, Gyórgy Korim przeżył, czy dokonał życia w szwajcarskim muzeum, jednak to, że jego ostania wola została spełniona przez Dyrektora Hallen für Neue Kunst Schaffhausen, – tak jak wola boga Hermesa przez archiwistę Korima – napawa optymizmem.
Szczególnie cenne, Krasznahorkai to przecież pisarz minorowy.