Peter Greenaway „Nightwatching”

Ubiegłoroczne dzieło Greenawaya nawiązuje do mojego ulubionego filmu tego reżysera sprzed dwudziestu lat, „Kontraktu rysownika”, do zawartego w nim smutnego przesłania, że świat jest w rękach sił sprzecznych z posłannictwem geniusza, że geniusz przychodzi, by przegrawszy, odejść.
Przegrana jest przewrotna i pozorna, przegrana jest nieśmiertelna, geniusz przegrywa permanentnie, nieustannie emitując swój krzyk i swoją przegraną na wieki, podczas gdy ci, którzy go za życia zniszczyli, trwają jedynie jako tylko martwe, nieśmiertelne wizerunki.

W „Kontrakcie rysownika” artysta wychodzi poza swoje kompetencje umilacza dworskiego życia, ujawniając zbrodnię. Robi to mimochodem, jest kimś przeciwnym niż detektyw, który sztukę wykrywania przestępstw przyporządkowuje Prawu.
U Artysty – zazwyczaj tak artystę Greenaway przedstawia – jest inaczej, on się nie interesuje ziemskim złem, ono samo wchodzi w przestrzeń, w kadr jego postrzegania i ujawnia je wraz ze wszystkim. Właśnie ten brak wybiórczości czyni dzieło wielkim.

Bardzo trudno pogodzić się z portretowaniem przez Greenawaya tak potężnego ducha jakim był Rembrandt.
Na mój skromny smak, na moje uwielbienie Rembrandta, film jest wielkim niesprostaniem. Najprawdopodobniej spotkanie tak dużych indywidualności – reżysera – malarza Greenawaya i malarza Rembrandta po czterystu latach (film powstał w czterechsetną rocznicę urodzin malarza) uwydatnia ich nierówność na korzyść Rembrandta. A jednak nawet niesprostanie może być w wielkim stylu i trudno odmówić wielkości „Straży nocnej”.
Tytułowy obraz, sugerujący przedsięwzięciu Greenawaya taką samą jak w obrazie, teatralną intencję przedstawienia portretu zbiorowego w sytuacji społeczno – rodzinnej, jakie geniuszowi w Holandii dane było doświadczać, wchodzi w kadr w połowie filmu. To ogromne, zdecydowane płótno przy perfekcyjnej technice filmowej wygrywa jakością, promieniuje malarską materią tak mocno, że osłabia i unieważnia wszelkie wspaniałości sztabu kostiumologów i charakteryzatorów. Gdy kamera przechodzi rytmicznie z portretów na płótnie na twarze aktorów, otrzymujemy niezamierzony efekt porównawczy. I nawet nie to jest śmieszne, że aktorzy, niejednokrotnie rewelacyjni w swoim fachu stają się jakimś pokrzywieniem pierwowzoru, ale konsekwentnie rzutuje to już na wszystko, równocześnie niesłychanie pomniejszając samego Rembrandta. I Rembrandt Greenawaya jest jedynie synem młynarza, niczym więcej, jest gminnym pacykarzem, który różnorodnymi aktami płciowymi próbuje zaczarować swój fach i jeśli w efekcie rzeczywiście maluje arcydzieła, dzieje się to jedynie za przyczyną prawdy historycznej, a nie panegiryku Greenawaya.
Bardzo trudno jest nakręcić film o życiu Chrystusa, trudno też uchwycić geniusza, by nam jak anioł nie umknął.
Im bardziej twórcy chcą przybliżyć boskość do człowieka, im więcej wprowadzają swojskich elementów tzw. przaśnych żywotów poprzez wprowadzanie obsceny, słów ordynarnych, szastania się w histerycznym obłędzie aktora głównego, który jak ranione zwierzę dwoi się i troi, by żądany przez reżysera efekt uzyskać, tym bardziej uzyskują efekt przeciwny.
Tak dzieje się też z doskonałym aktorem Martinem Freemanem, fizycznie niemal sobowtórem Rembrandta van Rijna, znanego z wizerunków na niemal pozostawionych przez malarza stu autoportretach.

Recenzje sieciowe zarzucają filmowi pustkę i nudę. Zawsze jednak, jak z pańskiego stołu, spada nam, widzom jakiś okruch rembrandtowskiego geniuszu i to starcza by zanurzyć się, pogrążyć i na amen zapamiętać się w niemal półtoragodzinnym wariactwie na temat Rembrandta. Mimo wszystko postmodernistyczna swoboda i jej wieloznaczność bardziej jest strawna od koturnowych, martwych prób niemożliwych przecież sprawczych mocy, by geniusz jeszcze raz na ziemię powrócił.