Orhan Pamuk „Śnieg”

Może czytałam Doktora Żywago Borysa Pasternaka też w zimie i też w wieku tego internauty, którego recenzję znalazłam w sieci.
Napisał ją po lekturze Śniegu Orhana Pamuka w czasie siedmiogodzinnej jazdy pociągiem.
Ja też pewnie musiałam się spieszyć, książki oficyn opozycyjnych były pożyczane przez znajomych na dzień, góra dwa dni. A Pasternak był równie opasły, jak Pamuk.
Sieciowy chłopak Błażej jedzie na Nowy Rok do rodziców do Przemyśla.
W Sylwestra schodzi do rodziców wznieść toast o północy i słucha jak przez mgłę pytań matki o ostatnie przystępowanie do sakramentów świętych.
Kończy powieść i recenzję. Wkleia ją na swój blog sieciowy nad ranem i ojciec odprowadza go do pociągu do Warszawy, gdzie, jako wybitny student, rozpoczął już polityczną karierę w ateistycznych strukturach lewicowych.
Z okien pociągu patrzy na zatroskanego ojca, na padający na niego śnieg i myśli z żalem o bezradności każdej rodziny.

Nie miałam jeszcze trzydziestu lat, jak przeczytałam zakazanego w Polsce komunistycznej Pasternaka i smak tej książki odezwał się w smaku recenzji sieciowego studenta, a potem w samym Pamuku.

Orhan Pamuk ma pięćdziesiąt lat, gdy pisze Śnieg i jest moim rówieśnikiem.
Powieść jest złożona z wielu warstw i z pewnością te śnieżne warstwy, tak jak mini traktat na cześć budowy płatka śniegu zasługują na analizy i uwagę.
Ale moje sieciowe zapiski nie mają na celu takich ambitnych zamierzeń, więc ograniczę się do kilku nasuwających się po lekturze refleksji.

Pamuk to konwencjonalna, tradycyjna powieść, pozbawiona wszelkich pretensji do jakichkolwiek nowoczesnych, czy ponowoczesnych struktur.
Klarowność, niezwykła komunikatywność i prostota fabuły zdają się jedynie skupić, jak w Doktorze Żywago, na miłości poety do kobiety.
Za oknem szaleje Rewolucja przysypywana coraz to wspanialszym i iskrzącymi się lodowatym pięknem śniegiem, a poeta Ka (skrót zbyt skomplikowanego imienia, nie ma nic wspólnego z Kafką), chce jedynie połączyć swój los z ukochaną i prowadzić wspólne, szczęśliwe życie.

Podobnie jak Jurij Żywago, Ka pisze jak wściekły wiersze gdzie się tylko da i jak się da, korzystając z fali natchnienia dopadającego go w najmniej wygodnych miejscach.
Niestety, problem islamskiej chusty i skrywanych pod nią burzą zachwycających włosów niespotykanej w żadnej nacji kobiecej urody zdaje się o wiele bardziej piekielnym zamysłem diabła, niż jadący przez powieść Pasternaka w sybirskiej lokomotywie sam komisarz Dzierżyński.
Mamy więc upiorne miasteczko Kars porażone islamskim fanatyzmem religijnym, do którego Ka, dobrze już dający sobie radę na literackim rynku niemieckim niepotrzebnie wraca.
Wraca po młodzieńczą miłość – piękną Ipek, która oddaje i tak serce terroryście Granatowemu, czyli tureckiemu odpowiednikowi Dzierżyńskiego.

Cóż, rosyjskie kobiety w wirze Rewolucji okazują się jednak bardziej lojalne doktorowi Żywago niż tureckie fanatyczki Ka.
Ka wraca do Frankfurtu oszalały z bólu sam, by w ogromnej ofercie filmów pornograficznych móc wybrać i kochać się wirtualnie z identycznym Ipek wizerunkiem, a i tego karząca ręka religijna nie będzie tolerować.
Zginie zabity na niemieckiej ulicy serią z karabinu rodaków, a wiersze, powstałe ze śniegu tureckiej prowincji i zachwytu urodą tureckich dziewcząt na zawsze znikną.

Egzystencjalny ton Pamuka, gdzie schemat religijno – politycznej opresji ma konsystencję bardziej śniegu niż krwi, a która leje się, jak na Rewolucję przystało, bardzo często, jest stonowany i dokładny, wręcz beznamiętny, ograniczający się do suchych komunikatów bez oceny i komentarza. Tak, jakby wszystko toczyło się planem wyroczni, a uwikłani w los bohaterowie nie mieli szans go zmienić. I czyny bohaterów zdają się nie mieć mocy oczyszczającej, ani też powodować nieszczęścia.
Kataklizmy, przez które przechodzą mieszkancy miasteczka najchętniej pogrążone w serialu telewizyjnym, gdzie losy Marianny, naczelnej bohaterki kilkuletniej już odcinkowej historii śledzą absolutnie wszyscy – od najmniej wyedukowanych, po filozofów i intelektualistów – rodzą się z ich amoku i zaczarowania.
Miasteczko jest spójne, dopiero przyjazd witanego nieufnie sławnego rodaka, poety z Niemiec, miesza szyki ciemnym siłom usiłującym utrzymać stare, wbrew cywilizacji, konserwatywne porządki.
Wielka przegrana pisarza i jego twórczości odradza się jedynie w literaturze, w powieści Śnieg, którą przyjaciel Ka powoła do istnienia.
Śnieg więc jest nie tyle afirmacją, jak u Borysa Pasternaka Człowieka Żywego, co afirmacją Żywej Literatury, efemerycznie i nieskazitelnie spajającej śniegiem bezradność ludzkich usiłowań.

(…) Opętani przez szatana ateiści, jak dyrektor z naszej opowieści, żyją wśród nas, szukając szczęścia i spokoju — powiedział Mesut. — Czy pan się z tym zgadza?
— Nie wiem.
— Jak to pan nie wie? — zapytał gniewnie Mesut. — Czy pan nie jest ateistą?
— Nie wiem — powtórzył Ka.
— To proszę mi powiedzieć w takim razie, czy wierzy pan, że to Bóg Wszechmogący stworzył cały świat i wszystko na nim, nawet te wielkie płatki śniegu? Wierzy pan czy nie?
— Śnieg przypomina mi o Bogu — powiedział Ka.
— Tak, ale czy wierzy pan, że to Bóg stworzył ten śnieg? — upierał się Mesut. (…)

(…) Patrzył na sypiące się z nieba płatki śniegu, bajecznie lśniące w świetle neonu, i wyobrażał sobie, jak wracają razem z Ipek do Frankfurtu. Jak robią zakupy w butiku z damskim obuwiem na drugim piętrze Kaufhofu, w którym kupił otulające go teraz popielate palto. (…)